Ալեքսանդր Զախարով, Միջին դպրոց

• Քիմիա

  Վարժություններ

  1)Առաջին սյունակում տրված ռեակցիաների հավասարումների ձախ մասին համապատասխան երկրորդ սյունակից ընտրե՛ք աջ մասը.

  

  1-ե
  2-դ
  3-գ
  4-ա
  5-բ

  2)Լրացրու՛ բաց թողնված բառը թթուների, հիմքերի և աղերի էլեկտրոլիտային դիսոցման վերաբերյալ` հետևյալ նախադասությունում.

  Աղերը դիսոցվում են անմիջապես և լրիվ:

  Պատասխան՝ դիսոցվում են

  3)Ըստ քիմիական հատկությունների, ո՞ր տիպի օքսիդներին է պատկանում BeO:

  • հիմնային
  • թթվային
  • երկդիմի

  4)Տրված է նյութ՝  նատրիումի օքսիդ:

  Կազմի՛ր քիմիական բանաձևը 
  Na₂O

  Հաշվի՛ր տրված նյութի մոլային զանգվածը  
  (2 ∙ 23) + (1 ∙ 16) = 62
  Բանաձև՝  

  Մոլային զանգված՝  62.գ/մոլ

  5)Որքա՞ն է թթվածնի զանգվածային բաժինը (%) ծծմբային թթվի մոլեկուլում:

  (պատասխանը ներկայացրու տասնորդական թվի ճշտությամբ)
  Mr (H2SO4)=2+32+64=98
  Mr (O4)=4×16=64
  ω (O4) = 64/98 ∙ 100%≈65,3%
  Պատասխան՝  65,3 %

  14 мая 2024

  Без рубрики

• Պատմություն

  Հայկական մշակույթը 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, 20-րդ դարի սկզբին

  7-13

  Առաջադրանք 1

  Մշակույթի զարգացման նախադրայլները

  Հայկական մշակույթն արդյունաբերական հասարակության երկրորդ շրջափուլում մեծ վերելք ապրեց։

  Եվրոպական քաղաքակրթական նվաճումների հետ անմիջական շփումը, դրանց մի մասի յուրացումն ու համադրումը ազգային արժեհամակարգի հետ ապահովեց հայ մշակույթի առաջընթացը բուն Հայաստանում։

  Ռուսաստանում վերելք ապրող ժողովրդավարական շարժումները ռուսական առաջադիմությունը և արվեստը էական ազդեցություն արևելահայության մշակույթի վերելքի վրա։

  Իսկ արևմտահայերը զարգացման ազդակներ էին ստանում Եվրոպայից մասնավորապես Ֆրանսիայից։

  Արևելահայերի մշակությաին գլխավոր կենտրոնը Թիֆլիսն էր իսկ արևմտահայերինը Կոստանդնուպոլիսը։

  Նոր սեունդը իր առաջ դրել էր ազգային գիտակցության զարգացումը։

  Վերելքին նպաստեց նաև քաղաքական և հասարակական կազմակերպությունների գործունեությունը։

  Կրթական համակարգը

  19-րդ դարի երկրորդ կեսին վերելք ապրեց հայկական դպրոցը:

  Արևելահայության շրջանում կար երկու տեսակի դպրոց՝պետական և ազգային:

  Դպրոցներում պարտացիր ուսուցման լեզուն ռուսերենն էր, դասավանդում էին՝կրոն, հայերեն, ռուսերոն, վայելչագրություն,թվաբանություն, երգեցողություն, աշխարհագրություն, բնագիտություն, պատմություն:

  Բացվեցին իգական հաստատություններ, այդ գործում մեծ է պերճ Պռոշյանի ավանդը, որի շնորհիվ1864թ. Շուշիում բացվեցին իգական դպրոցներ:

  Էջմիածնում բացվեց հոգևոր ճեմարան Գևորգ Դ-ի նախաձեռնությամբ(1874թ.):

  Օսմանյան կայսրության կազմում գտնվող արևմտահայությունը կրթության ոլորտում նույնպես առաջընթաց ուներ, գործում էին երկու կարգի դպրոցիներ՝նախակրթական և երկրորդական:

  Վարագա վանքում 1857թ. բացվեց <<Ժառանգավորաց>> վարժարանը:

  1870թ.Գարեգին Սրվանձտյանցը Վանում հիմնադրեց Իգական վարժարան:

  1881թ. բացվեց Սանասարյան վարժարանը:

  Գիտության զարգացումը

  Բնական գիտությունները

  Այս ժամանակաշրջանում հայ նշանավոր գիտնականները ապրում էին Հայաստանի սահմաններից դուրսնշանավոր գիտնական Անդրեաս Արծնունին, քիմիկոս Ջակոմո ճմաչյանն, ֆիզիկոս Հովհանես Ադամյանը, աստղագետ Խորեն Սինանյանը, բժիշկ Մարգար Առուստամովը, ֆիզիկոլոգ Լևոն Օրբելին:

  Հայագիտությունը

  19-րդ դարի կեսերից բուռն զարգացում ապրեց հայոց լեզուն:

  Հայգիտության այս ճյուղի վերելքը կապված էլեզվաբանների նոր սերնդի ներկայացուցիչենրի՝Ստեփան Մալխաստյանցի,Մանուկ Աբեղյանի, Հրաչյա Աճառյանի:

  Հայ միջնադարյան պատմիչների, երկերի թարգմանույթան, հայ ազգագրության և հավատալիքների հետազոտության առումով նշանակալից էր Մոսկվայի լազարյան ճեմարանի պրոֆեսոր Մկրտիչ Էմինի դերը:

  Հայագետ պրոֆեսորներից էին նաև՝Նիկողայոս Մառը,Ղևոնդ Ալիշանը,Անտոն Գարագաշյանը, Մ. Օրմանյանը, Նիկողայոս Ադոնցը:

  Գրականությունը և մամուլը

  Գրականության հասարակական դերի վարձրացումը

  Բուռն վերելք է ապրում նաև գրական կյանքը:

  19-րդ դարի կեսերին հայ գրականության մեջ գերիշխող էր կասիցիզմը:Հայ կալսիցիզմի գլուխգործոցը Արսեն Բագրատունու վիպերն է:

  Կասիցիզմին հաջորդում է ռոմանտիզմը՝գրաբարին փոխարինելու է գալիս աշխարհաբարը:Հայ գրողների նոր սերնդի շարքում առանձնանում են Միքայել Նալբանդյանը և Րաֆֆին:

  Ժամանակի ազգային ոգու արտահայտիչը պոեզիան էր:Մեծ ժողովրդականություն է ձեռք բերում Ռափայել Պատկանյանի պոեզիան:

  1880թթ.-ին հայ գրականությունը անցում է կատարում ռոմանտիզմից ռեալիզմ:Արձակի նոր սերնդի գլխավոր դեմքերն էին՝Մորացանը, շիրվանզադեն, Գրիքոր Զրոապը, Նար դոսը և այլն:

  20-րդ դարի սկզբում դասական ռեալիզմը փոխարինվում է՝նատուռալիզմ, սինվոլիզմ,նեռռոմանտիզմ:

  Պոեզիայում ասպարեզ է գալիս նոր սերունդը՝Սիամանթո, Վահան Տերյան, Դանիել արուժան, Միսահաք Մեծարենց:

  Մամուլը արդյունաբերական որոշման բնորոշ կողմերից է տեղեկատվական հավաքման և մշակման երևույթը:

  Դարի կեսերի ամենանշանավոր պարաբերականը 1858-64թթ. մոսկվայում հաստատված <<Հյուսիսափալն էր>>, որի խմբագիրը, ակնավոր հրապարակախոսը, հայագետը և արևելագետը Ստեփանոս նազարյանն էր:

  Ստեղծվել են նաև՝<<Մշակ>> թերթը, որի հիմնադիր ու խմբագիրն էր Գրիգոր Արծրունին, Ա Չոբանյանի խմբագրությամբ <<Անահիտ>> հանդեսը, Լևոնյանի խմբագրությամբ <<Գեղարվեստը>> և այլն:

  Արվեստը և ճարտարապետությունը

  Կերպարվեստը

  Արվեստի արդիական գործունեություններն թափանցեցին նաև հայ կերպարվեստի բնագավառը:

  Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի սան Գևորգ Բաշինջաղյանը հայտնի է իր բնանկարներով:

  Եղիշե Թադևոսյանը բնանկարների բացի ստեղծել է նաև կրոնական և պատմադիցաբանական պատկերներ:

  Այս շրջանի հայ նկարչության մասնագետ է եղել նաև Մարտիրոս Սարյանը:

  Պատմական նկարձի ձևավորման զարգացման փուլում մեծ դեր է խաղացել նաև Վարդագես Սուրենյանը:

  Մեծ դեր են ունեցել նաև Երվանդ Ոսկանը և Անդրեաս Տեր-Մարուքյանը:

  Թատրոնը

  Այս շրջանում ստեղծվել է հայ պրոֆեսիոնալ թատրոնը:

  1861թ. ստեղծվեց մշտական խումբը պետրոս Մաղաքյանի ղեկավարությամբ:

  Թիֆլիսում հրավիրված պոլսահայ դերասաններն են՝Պետրոս Ադամյանը և Սիրանույշը:

  Երաժշտությունը

  Երաժշտությունը այս ժամանակաշրջանում նույնպես շատ զարգացել է:

  Տիգրան Չուխաջյանը հիմնեց հայ օպերային արվեստը:

  20-րդ դարի երկրորդ կեսի կարևորագույն ձեռքբերումներից է արևելահայ կոպոզիտորական դպրոցի ձևավորումը, որի հիմնադիրն էր Կրիստափոր Կարա-Մուրզան:

  Ստեղծվեց նաև Զիվանու դպրոցը:

  Հայ հոգևոր նոտագրելու և աղավաղումներից փրկելու խնդիրը լուծեց Կոմիտասը:

  Մեծ դեր խաղաց Արմեն Տիգրանյանի <<Անուշ>> օպերան:

  Ճարտարապետություն

  Թիֆլիսում գործող նշանավոր հայ ճարտարապետներից էին՝Գ. Տեր Միքայելյանը, Ս. Սարկիսյանը, Հ. Քաջազնունին:

  Ճարտարապետությունը զարգանում էր Կ Պոլսի Պալյանների նշանավոր տոհմի ճարտարապետների շնորհիվ:

  Առաջադրանք 2

  1. Ներկայացնել հիմնական գաղթավայրերը:

  
  Սիրիա և Լիբանան։ 

  Կիլիկիայի հայկական պետության կործանումից հետո հայկական մի հոծ զանգված ապաստան գտավ Սիրիայում։ Աշխուժացան այնտեղ արդեն գոյություն ունեցող համայնքները։ Դրանցից Նշանավոր էր Հալեպի գաղութը, որը գլխավորում էր տանուտերը։ Հայերի հոգևոր պահանջմունքները բավարարելու համար կառուցվում է Սուրբ Աստվածածնի եկեղեցին։ Մինչև XV դ. վերջը հայերի թիվն այնբան է մեծանում, որ կառուցվում է նաև երկրորդ եկեղեցին։

  XV-XVII դդ. Սիրիայի հայկական համայնքները վերելք ապրեցին շնորհիվ միջազգային առևտրի։ Արևելքի և Արևմուտքի միջև տարանցիկ առևտրի հիմնական ուղին դարձել էր Թավրիզ-Հալեպ ուղեգիծը։ Դա կատարվել էր թուրքերի կողմից Կոստանդնուպոլիսը գրավելու հետևանքով։ Հալեպում անմիջական շփման մեջ էին մտնում եվրոպական և ասիական առևտրականները։ Սերտ կապեր գոյություն ունեին Վենետիկի և Իտալիայի մյուս բաղաբ-պետությունների հետ։ Հայ խոջաները (վաճառականները) Եվրոպա էին տանում Պարսկաստանի և Սիրիայի մետաքսը։ Հայկական համայնքներ կային նաև Դամասկոսում և այլ քաղաքներում։ Դամասկոսի գաղթօջախը նույնպես ուներ իր եկեղեցիները, հյուրատունը և այլն։

  Կոստանդնուպոլիս։ 

  Բյուզանդիայի վարած քաղաքականության հետևանքով հայերի հոսք էր տեղի ունենում դեպի կայսրության արևմտյան տարածքներ։ Հայերը հաստատվում էին հատկապես մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսում։ Նրանք շփվում էին բյուզանդական հարուստ մշակույթի հետ և կրում նրա բարերար ազդեցությունը։

  Թուրքերը Կոստանդնուպոլիսը գրավելուց հետո (1453թ.) սկսեցին քաղաքը վերաշինել։ Նրանք Փոքր Ասիայից գաղթեցնում էին հույների, հրեաների և հայերի։ Նրանց տրվում էին արտոնություններ՝ քաղաքը բարեկարգելու համար։ 1461թ. ձևավորվում է հայոց հոգևոր իշխանությունը՝ պատրիարքությունը։ Պատրիարքը տնօրինում էր ամբողջ արևմտահայության գործերը։

  Պարսկաստանի հայկական գաղութները։ 

  Պարսկաստանում հայ բնակչություն է հաստատվել հնագույն ժամանակներից։ Սակայն հայությունը այստեղ մեծաքանակ դարձավ 1604–1605թթ. Շահ Աբասի կազմակերպած մեծ բռնագաղթի հետևանքով։ Պարսից շահը, ինչպես հայտնի է, ավելի քան 300 հազար հայերի Հայաստանից տեղափոխեց Պարսկաստան։ Սակայն նրանց մեծ մասը ոչնչացավ սովից, ցրտից և համաճարակներից։ Կենդանի մնացածները հաստատվեցին Մազանդարանում, Սպահանի շրջակայքում և այլ վայրերում։ Սպահանի մոտ հիմնվեց Նոր Ջուղա քաղաքը։ Շահը ձգտում էր հայ արհեստավորների ու վաճառականների միջոցով շենացնել երկիրը։

  Նորաբնակները մի շարք արտոնություններ ստացան։ Գաղութն ուներ ինքնավարություն, որը տնօրինում էր քաղաքագլուխը։ Դատական գործերը վարում էր քաղաքագլխի տեղակալը։ Հայերն օգտվում էին նաև դավանանքի ազատությունից, կառուցում եկեղեցիներ ու վանքեր։ Օգտվելով ստեղծված բարենպաստ պայմաններից՝ Ջուղայի վաճառականները լայն գործունեություն ծավալեցին։ Նրանք իրենց ձեռքը վերցրին մետաքսի հումքի արտահանումը և հանդես էին գալիս որպես Պարսկաստանի և Եվրոպայի միջև կատարվող առևտրի միջնորդներ։ Միջերկրական ծովով նրանք կապվում էին Ֆրանսիայի, Հոլանդիայի, Իսպանիայի, իտալական քաղաքների հետ։ Ջուղայի վաճառականները ստեղծում են իրենց առևտրական ընկերությունները։ Այդ ընկերությունները առևտրական պայմանագրեր են կնքում անգամ օտար պետությունների հետ։ Ջուղայի հայ առևտրական ընկերությունը 1667թ. պայմանագիր է կնքում Ռուսաստանի հետ։ Դրանով ընկերությունը ազատ առևտրի իրավունք է ստանում Ռուսաստանի և Ռուսաստանի տարածքով՝ եվրոպական երկրների հետ։

  Ռուսաստանի հայկական գաղութները:

   Հայերը Ռուսաստանում հաստատվում են համեմատաբար ավելի ուշ։ Հայկական փոքր համայնք գոյություն ուներ Մոսկվայում XIV-XV դդ., որն ավելի աճեց XVI-XVII դդ.։ XVI դ. հայերը հաստատվում են Աստրախանում, Կազանում՝ կարևոր դեր խաղալով վոլգյան առևտրում։ Այստեղ հայկական գաղթավայրերը հատկապես ուժեղանում են XVI դարի երկրորդ կեսից, երբ Կազանի և Աստրախանի խանությունները միացվում են Ռուսաստանին։ Հիշյալ գաղթավայրերը բարգավաճեցին XVI-XVII դդ., մասնավորապես վոլգյան առևտրի զարգացման շնորհիվ։

  Հյուսիսային Կովկասի հայկական գաղութները։ 

  Օգտվելով հայերին շնորհված արտոնություններից` 1735թ. նրանցից մի խումբ հաստատվում է նորակառույց Ղզլար ամրոցում։ Հայկական մեկ այլ զանգված 1763թ. նակություն է հաստատում նոր հիմնադրված Մոզդոկ բերդ-ամրոցում։ 18-րդ դարի վերջին և 19-րդ դարի առաջին կեսին ձևավորվեցին Եկատերինոդարի (Կրասնոդարի), Մայկոպի, Ստավրոպոլի և այլ քաղաքների հայկական համայնքները։ 1839թ. չերքեզահայերը հիմնեցին Արմավիրի հայկական գաղութը։ Այդ հայկական համայնքները, մանավանդ Ղզլարը և Մոզդոկը, ստացան արտոնություններ։ Նրանց թույլատրվում էր ազգային սովորույթներով դատավարություն վարել, ազատ առևտուր անել։ Ղզլարը և Մոզդոկն ունեին իրենց ռաթհաուզը, որը զբաղվում էր համայնքի դատական և վարչատնտեսական գործերով։ Նորաբնակները սկսեցին մշակել բրինձ, բամբակ, քունջութ, խաղող և այլ կուլտուրաներ։ Նրանք լայն չափերով զբաղվում էին հատկապես խաղողագործությամբ։ Ղզլարի և Մոզդոկի հայերը թթենու մեծատարած այգիներ էին պահում մետաքս ստանալու համար։ Արդյունաբերական ճյուղերից զարգացած էր հատկապես գինու և օղու արտադրությունը, որը շատ մեծ ծավալ էր ընդունել։ 1823թ. հայերին պատկանող ձեռնարկություններում արտադրվել է 96 հազար դույլ օղի։ Հյուսիսային Կովկասի հայերը ակտիվ մասնակցում էին երկրամասի ներքին և արտաքին առևտրին։ Երկրամասի հայ համայնքներում մշակույթն արտահայտվում էր գերազանցապես դպրոցական-կրթական և թատերաերաժշտական ասպարեզում։ 1912թ. Հյուսիսային Կովկասի հայաբնակ վայրերում դպրոցների թիվը հասնում է 34-ի: Նրանցում սովորում էր 2300 երեխա։ Այդ գաղթօջախները ունեին իրենց թատերական, երաժշտական խմբերը։

  Ռումինիայի հայկական գաղութները։

   Ներկայիս Ռումինիայի մեջ մտնող Մոլդովայում, Վալախիայում և այլ երկրամասերում հայաշատ գաղութներ առաջացան XIV դ.։ Հայերի Մոլդովա գաղթելը շարունակվել է XV և հաջորդ դարերում։ Հայերը հաստատվել են Սուչավայում, Յաշում, Ֆոկշանում և այլ քաղաքներում։ Հայաշատ կարևոր կենտրոններն ունեին իրենց ինքնավարությունը՝ քաղաքային խորհուրդները։

  Երկրի թե՛ ներքին և թե՛ արտաքին առևտրում մեծ էր հայերի դերը։ Նրանք հմտորեն օգտագործում էին դեպի Լեհաստան և Ռուսաստան տանող ցամաքային և ջրային ուղիները։ Սև ծովում նրանք ունեին առագաստանավեր։ Ցամաքային ուղիներում հայ առևտրականների քարավանները հայտնի էին հայկական սայլեր անունով։ Ռումինիայի հայաշատ կենտրոնները նաև արհեստագործության նշանավոր օջախներ էին։ Ռումինահայերը սերտ հարաբերություններ են ունեցել Ղրիմի, Կոստանդնուպոլսի, Լեհաստանի հայության հետ։ Հայերը շինարարական լայն գործունեություն են ծավալել, կառուցել եկեղեցիներ, տաճարներ։ Նրանք ունեցել են ազգային դպրոցներ։ Այստեղ ևս հայերն օգտվում էին դավանանքի ազատությունից։

  Ֆրանսիա։ 

  Դեռևս միջնադարում ձևավորված հայկական փոքր համայնքները և հայ-ֆրանսիական կապերը նոր շրջանում մտան լայն հունի մեջ։ Տնտեսական կյանքում առանձնանում էր առևտուրը։ Հայ վաճառականները Հարավային Ֆրանսիայում, մասնավորապես Մարսելում, կազմակերպում են ընկերություններ։ Նրանք Միջերկրական և Սև ծովերում ունեին ազատ երթևեկող նավ։  Այնտեղի հայ բնակչությունը փոքրաթիվ էր, ուստի Փարիզում հայկական եկեղեցի կառուցվեց միայն 1902 թվականին։ Ֆրանսիան առավել նշանավոր է որպես հայերի մտավոր կենտրոն։ Տակավին 1811թ. Փաիրզում բացվեց հայագիտական ամբիոն։ Կրթական-լուսավորական նկատելի գործունեություն ունեցավ 1846թ. Փարիզում
  հիմնադրված Մուրադյան վարժարանը։ 1850-ական թվականներից հիմնադրվում են ֆրանսահայ առաջին պարբերականները: Հետագայում լույս տեսան «Արմենիա», «Հնչակ» և ուրիշ պարբերականներ ։ Այդ հանդեսներից առավել նշանակալից է Մ. Փորթուգալյանի «Արմենիա» թերթի և Ա. Չոպանյանի «Անահիտ» ամսագրի դերը։ Փարիզի հայ ուսանողները հիմնում են «Արարատ» և այլ ընկերություններ։ Ֆրանսիայի հայությունն ավելի ստվարացավ և ծանրակշիռ դեր կատարեց հետագայում` նորագույն ժամանակաշրջանում:

  Անգլիա։ 

  Հայերը Անգլիային ծանոթ էին միջնադարից, սակայն հայկական համայնքներ այստեղ ձևավորվել են միայն 19-րդ դարի 80-ական թվականներին ։ Այդ ժամանակ Կ. Պոլսի հայ վաճառականները բնակություն են հաստատում և իրենց գրասենյակներն են հիմնում Լոնդոնում և Մանչեստրում։ 1870թ. հայերը Մանչեստրում կառուցում են առաջին եկեղեցին։ Մինչ այդ նրանք ընտրել էին հոգաբարձություն, որը փաստորեն վարում էր տեղի հայ համայնքի գործերը։ Հայ բնակչության քանակը ավելանում է 19-րդ դարի վերջերին Թուրքիայում սկսված կոտորածների և ծայր առած արտագաղթի հետևանքով։ Իսկ Մեծ եղեռնից հետո, փախստականների հոսքի հետևանքով, ավելի է ստվարանում հայ բնակչությունը: Հայերի զգալի մասը մտավորականներ էին, վաճառականներ ու արհեստավորներ։ Հայ վաճառականները Մանչեստրում, Լիվերպուլում, Լոնդոնում իրենց խանութներն ու գրասենյակները ունեին։ Սակավամարդ այդ համայնքները մշակութային ձեռնարկումներ էին կատարում։ 1736թ. Լոնդոնում թարգմանաբար հրատարակվել են Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունը» և Անանիա Շիրակացու «Աշխարհացույցը»։ Անգլիայի հայկական գաղութները զորեղանում են 20-րդ դարում։

  2. Հիմնավորել գաղթավայրերի դերը հայապահպանության գործում:

  
  Հայկական գաղութները նշանակալի դեր են կատարել հայ և օտար ժողովուրդների հարաբերություններում։ Այս շրջանում իրենց գոյությունը պահպանեցին դեռևս միջնադարից եկող շատ գաղթօջախներ։ Դրանց զուգահեռ Ռուսաստանում, Արևմտյան Եվրոպայում ձևավորվեցին հայկական կենսունակ համայնքներ։ Հայկական գաղութներում ոչ միայն պահպանվեցին, այլև զարգացան հայկական մշակութային ավանդները։ այկական գաղութները օտար միջավայրում պահպանել են ազգային սովորություններն ու բարքերը, հայկական մշակույթը։ Գաղութի ձևավորման գլխավոր հատկանիշը տվյալ համայնքում սեփական դպրոց ու եկեղեցի հիմնելն էր:

  Կրթությունը և գիտությունը XIX դարի երկրորդ կեսին, XX դարի սկզբին

  Առաջադրանք 1

  Կրթությունը և գիտությունը XIX դարի երկրորդ կեսին, XX դարի սկզբին\

  Յուրաքանչյուր անհատին ներկայացնելիս

  ա.նկարագրել ժամանակարջանը անցած ճանապարհը

  բ. հիմնավորել հաջողությունների նորարաության կարևորումը տվյալ ժամանակարջանի համար, համադրել այդ նորարարության զարգացումը արդի շրջանում

  գ. ներկայացնել տվյալ անհատի թևավոր խոսքեր դարձած մտքերը

  1.Հիմնարար գիտություններ

  Չ.Դարվին

  Անգլիացի բնագետ և ճանապարհորդ, դարվինիզմի հիմնադիր Չարլզ Դարվինը (1809թ. փետրվարի 12 – 1882 թ. ապրիլի 19) ծնվել է Անգլիայի Շրոպշիր կոմսությունում`   ունևոր բժիշկ և ֆինանսիստ Ռոբերտ Դարվինի ընտանիքում:

  Նա հայտնի բժիշկ, բնագետ և բանաստեղծ Էրազմ Դարվինի թոռն էր: Մանուկ տարիներից Չարլզ Դարվինը հետաքրքրվել է բնագիտությամբ և կազմել հավաքածուներ: 16 տարեկանից օգնել է հորը բժշկական պրակտիկայում: 1825-1827թթ. Էդինբուրգի համալսարանում ուսումնասիրել է բժշկություն:

  Դ. Մենդելեև

  Ռուս քիմիկոս, գիտնական, ուսուցիչ Դմիտրի Մենդելեևը (1834թ. փետրվարի 8 – 1907թ. փետրվարի 2) 1869 թ. բացահայտել է քիմիական տարրերի պարբերականության օրենքը`   բնագիտության հիմնական օրենքներից մեկը: Թողել է մոտ 500 տպագրական աշխատություններ, որոնց մեջ է դասական «Քիմիայի հիմունքները»՝ առաջին կառուցվածքային շարադրանքն անօրգանական քիմիայից:

  Նա հիմք է դրել լուծույթների տեսությունը, առաջարկել է նավթի բաժանման ֆրակցիոն մեթոդը, հայտնագործել է անծուխ վառոդի տեսակներից մեկը, պրոպագանդել է հանքանյութերի օգտագործումը, երաշտային հողերի ոռոգումը: 1865-1890թթ. եղել է Պետերբուրգյան համալսարանի պրոֆեսոր:

  Ա..Այնշթայն

  Անվանի ֆիզիկոս Ալբերտ Էյնշտեյնը (այլ թարգմանությամբ՝ Ալբերտ Այնշտայն) ծնվել է 1879 թվականի մարտի 14-ին: Դպրոցում միջակ սովորող էր, և ուսուցիչները նրան համարում էին ոչ այնքան խելացի:

  Դպրոցն ավարտելուց շատ չանցած՝ Էյնշտեյնը լրջորեն հետաքրքրվում է մաթեմատիկայով և սկսում ջանասիրաբար ուսումնասիրել այն: Որոշ ժամանակ Իտալիայում ապրելուց հետո տեղափոխվում է Շվեյցարիա, որտեղ մաթեմատիկայի և բնական գիտությունների բնագավառում նրա ունեցած հաջողությունները լայն ճանաչում են գտնում:

  Գ. Մենդել

  1822 թ., Հայցենդորֆ, Ավստրո-Հունգարիա 1884 թ., Բրյունն, Ավստրո-Հունգարիա (այժմ` Բռնո, Չեխիա) Ավստրիացի բնագետ Գրեգոր Մենդելը ժառանգականության օրինաչափությունների մասին ուսմունքի հիմնադիրն է, որը հետագայում նրա անունով կոչվել է մենդելիզմ:

  Մենդելը 1843 թ-ին ավարտել է Օլմյուցի համալսարանին կից փիլիսոփայության բաժինը և ձեռնադրվել Բրյուննի Ավգուստինյան վանքի վանական, 1868 թ-ից՝ վանահայր: 

  Լ.Պաստյոր

    Ֆրանսիացի մանրէաբան, քիմիկոս Պաստյորը ժամանակակից մանրէաբանության և իմունաբանության հիմնադիրն է: Եղել է Փարիզի, Ֆրանսիայի բժշկական, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիաների թղթակից, ապա` պատվավոր անդամ:

  Ա.Բելլ

  Ամերիկացի գյուտարար Ալեքսանդր Բելլը, ծնվելով 1847թ. մարտի 3-ին շոտլանդական Էդինբուրգ քաղաքում, 13 տարեկանում ավարտել է Էդինբուրգի Թագավորական դպրոցը, իսկ 16-ից աշխատել Ուեստոն-Հաուզի ակադեմիայում որպես երաժշտության և պերճախոսության ուսուցիչ:

  Թ. Էդիսոն

  Թոմաս Էդիսոնը ծնվել է 1847թ.-ի փետրվարի 11-ին: 10 տարեկանից Թոմասն արդեն տնային լաբորատորիայում ինքնուրույն փորձեր էր կատարում: Դրանց համար դրամ էր հարկավոր, և պատանին լրագրավաճառ է դառնում: Բեռնատար վագոնում նա լաբորատորիա է սարքավորում և սկսում փորձեր անել: Բայց շատ չանցած՝ լաբորատորիայում հրդեհ է բռնկվում, և վագոնն այրվում է:

  2.Հոգեբանության պատմությունը. Զիգմոնդ Ֆրոյդ

  1. Զիգմոնդ Ֆրոյդի ամբողջ անունը Սիգիզմունդ Շլոմո Ֆրոյդ է։

  2. Լինելով հոգեվերլուծության հիմնադիր՝ Ֆրոյդը նաև զգալի ազդեցություն ունեցավ XX-րդ դարի հոգեբանության, բժշկության, գրականության, սոցիոլոգիայի և արվեստի վրա: Գիտնականի գաղափարներն այն ժամանակ շատ նոր և անսովոր էին, ինչը, հետևաբար, իր ողջ գործունեության ընթացքում արած հետազոտությունները մեծ ռեզոնանս և քննադատություն առաջացրեցին գիտական ​​հանրության շրջանում:

  3. Մանուկ հասակում Ֆրոյդը սովորելու բացառիկ ունակություններ և նոր բաներ սովորելու մեծ սեր ուներ։ 9 տարեկան հասակում նա հանձնեց բոլոր քննությունները և մեկ տարով շուտ ընդունվեց գիմնազիա:

  4. Նրա ժամանակ հասարակության մեջ տիրում էր հակասեմական գաղափարախոսությունը և Ֆրոյդն, իր հրեական ծագման պատճառով հաճախ բախվում էր իր դասընկերների ագրեսիային: Սակայն նա սովորեց համարձակորեն դիմանալ բուլիինգին՝ զարգացրեց իր քննադատությանը, դիմակայելու կարողությունը և վիճաբանության մեջ արժանի հակահարված տալու կարողությունը:

  5. Ֆրոյդը գերազանց ավարտեց Վիեննայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը, իսկ հետո սկսեց ուսունմասիրել վիրաբուժությունըը, սակայն մի քանի ամիս անց հրաժարվեց բժշկության այս ոլորտից ՝ համարելով, որ այդպիսի գործունեությունը հոգնեցուցիչ է:

  6. Ֆրոյդը, որոշ ժամանակ աշխատում էր հայտնի հոգեբույժ Ժան Շարկոյի, իսկ հետո իր ընկերոջ ՝ Ջոզեֆ Բրոյերի հետ։ Նրանք հիպնոզ էր օգտագործում բժշկական պրակտիկայում ՝ հիստերիայի ախտանիշները վերացնելու համար։ Թեման ուսումնասիրելով, Ֆրոյդն հասկացավ այս մեթոդի կատարյալ չլինելը։ Դրանից հետո նա մշակեց ազատ ասոցիացիաների մեթոդը, որի ընթացքում բուժվողին առաջարկում էին ազատորեն արտահայտել իր մտքերը: Այս մեթոդի օգտագործումը հնարավորություն տվեց լիովին հրաժարվել հիպնոսից:

  Advertisement

  7. Երիտասարդության ժամանակ Ֆրոյդը սահուն խոսում էր ֆրանսերենով, անգլերենով, իսպաներենով և իտալերենով, նաև ուսումնասիրում էր հունարենը և լատիներենը։

  8. 1880-ական թվականներին Ֆրոյդը հետաքրքրվեց այն ժամանակ քիչ հայտնի և օրինական կոկաինով: Կոկաինի բացառիկ հատկությունների մասին գերմանացի գիտնականի հոդվածներ կարդալուց հետո նա սկսեց թմրանյութն իր վրա փորձարկել: Փորձերից հետո նա կոկաինն անվանեց «արդյունավետ անալգետիկ»: Գիտնականն ակամա տարածեց կոկաինային իր կախվածությունը ծանոթների և ընկերների շրջանում, քանի որ այդ ժամանակ դեռ չէր ապացուցվել դրա վնասակարությունը, :

  9. Վիեննայի համալսարանում սովորելու ընթացքում Ֆրոյդը հետաքրքրված էր կենդանաբանությամբ: Հենց այդ ժամանակ նա գրեց իր առաջին գիտական ​​հոդվածը, որը գետային օձաձկների սեռային տարբերությունների մասին էր:

  10. Ֆրոյդը համարում էր, որ իր «Երազների մեկաբանությունը» գիրքը նրա ամենանշանակալից աշխատանքն է, չնայած գիտական ​​հանրության կողմից այն լրիվ անտեսվում էր և անհաջող մնաց կոմերցիոն առումով: Առաջին հրատարակության հետագա լրացումներում նոր սերնդի հոգեվերլուծաբանների կողմից խիստ քննադատության ենթարկվեցին երազանքի տարբեր տեսությունները: Բայց չնայած այս ամենին, «Երազների մեկաբանությունը» օգնեց Ֆրոյդին գտնել իրեն համամիտ մարդկանց, որոնց հետաքրքրում էին նրա տեսությունները։

  Աղբյուր՝https://zagge.ru/20-interesnyx-faktov-o-zigmunde-frejde/

  3.Ալֆրեդ Նոբել

  Շվեդ քիմիկոս–փորձարար, դինամիտի և այլ պայթուցիկ նյութերի գյուտարար Ալֆրեդ Նոբելը ծնվել է Ստոկհոլմում 1833թ. հոկտեմբերի 21-ին: Նա տարբերվում էր վարքի անհավատալի հակասականությամբ և տարօրինակությամբ։ Ժամանակակիցները կարծում էին, որ նա չէր համապատասխանում 19-րդ դարի երկրորդ կեսի արդյունաբերական զարգացման շրջանի առաջադեմ կապիտալիստի կերպարին։

  Նոբելը հակված էր մենության, հանգստին, տանել չէր կարողանում քաղաքի խառնաշփոթությունը։ Ի տարբերություն գործարար աշխարհի իր ժամանակակիցներից շատերի՝ Նոբելին կարելի էր անվանել «սպարտացի». նա երբեք չէր ծխում, չէր օգտագործում ալկոհոլ, խուսափում էր մոլեխաղերից։ 

  Առևտրական և արդյունաբերական գործունեությունը չէր կարող Նոբելին խոչընդոտել ստեղծել մի հսկայական գրադարան, որտեղ կարելի էր ծանոթանալ այնպիսի հեղինակների աշխատությունների, ինչպիսիք էին Հերբերտ Սփենսերը, Վոլտերը, Շեքսպիրը և այլ ակնառու գրողներ։

  Ալֆրեդի հայրը Ռուսաստանում ական և դինամիտ արտադրող գործարան էր հիմնել և ռուսական բանակի պատվերներն էր կատարում: Վերադառնալով Ռուսաստան`   Ալֆրեդն ստանձնում է գործարանի ղեկավարությունը:

  Շուտով, սակայն, ընտանեկան բիզնեսն անկում է ապրում, և Ալֆրեդը վերադառնում է Շվեդիա, սկսում ուսումնասիրել դինամիտի արտադրությունը, մասնավորապես`   նրա մեջ նիտրոգլիցերինի կիրառությունը: Նոբելի արած փորձարկումների ժամանակ զոհվում է նրա եղբայրը, բայց դա չի կանգնեցնում նրան:

  Նոբելն ավելի ու ավելի մեծ նվաճումների է հասնում իր գյուտերում: Շուտով նրա անունը չի իջնում թերթերի էջերից. նա համաշխարհային ճանաչման ու փառքի է արժանանում: Բացի դինամիտի արտադրությունից, նա դինամիտի արտադրության մեջ թանկ վառոդին փոխարինող նյութ է գտնում`   նիտրոգլիցերինը:

  Փորձերն սպասվածից ավելի մեծ հաջողություն են արձանագրում: Գյուտը կոչվում է հենց Նոբելի անունով: Նիտրոգլիցերինի հայտնությունը հեղափոխություն է առաջացնում աշխարհում: Նրա պահանջարկը աճում էր: 

  Պարզվում է, որ Նոբելը լավ գյուտարար լինելուց բացի, նաև լավ գործարար էր: Նա այնպիսի գովազդային արշավ է կազմակերպում, որ իր արտադրանքը գնելու համար պատվերներ է սկսում ստանալ աշխարհի տարբեր ծայրերից:

  Համաշխարհային մշակույթ

  Առաջադրանք 2

  Յուրաքանչյուր անհատին ներկայացնելիս

  ա.նկարագրել. ժամանակարջանը, անցած ճանապարհը

  բ. հիմնավորել նորարաության դրսևորումը տվյալ ժամանակարջանի համար,

  գ. ներկայացնել տվյալ անհատի թևավոր խոսքեր դարձած մտքերը

  Գրականությունը և թատրոնը

  Օգյուստ Լյումիեր Եղբայրներ

  Տալ «Իմպրեսիոնիզմ» հասկացության բացատրությունը. Կ.Պիսարո, Կ.Մոնե, Է.Դեգա, Օ.ՌԵնուար/ընտրել նկարիչներից մեկին/

  Երաժշտություն-Կ.Դեբյուսի, Է.Գրիգ, Յ.Բրամս,Ջ.Վերդի, Ժ.Բիզե, Ռ.Վագներ, Ջ.Պուչինի, Պ.Չայկովսկի/պատրաստել պոպուրի/

  ա) Օգյուստ Լյումիեր եղբայրները ֆրանսիացի գյուտարարներ և կինոյի ռահվիրաներ էին, ովքեր ապրել են 1862-1954 թվականներին: Իրենց կյանքի ընթացքում նրանք անցել են բազմաթիվ հեռավորություններ և ժամանակներ, այդ թվում՝ կինոյի ստեղծման և զարգացման շրջանները, որոնցում իրենք եղել են առանցքային դեմքեր։

  բ) Լյումիեր եղբայրները համարվում են կինոյի ասպարեզում առաջին նորարարներից մեկը։ Նրանք հայտնագործեցին կինեմատոգրաֆը, առաջին սարքը, որը կարող էր ստեղծել և նախագծել շարժվող նկարներ։ Նրանք նաև առաջինն էին, որ մեծ էկրանով ֆիլմ ցուցադրեցին լայն հանրությանը, ինչը հանգեցրեց կինոյի ստեղծմանը որպես կինոարդյունաբերության:

  գ) Լյումիեր եղբայրները գիտության և արվեստի կողմնակիցներ էին, ուստի նրանց մտքերը կենտրոնացած էին կյանքի ստեղծագործական և տեխնիկական կողմի վրա: Նրանք լուսանկարչության սիրահար էին և փորձում էին զարգացնել շարժումների ձայնագրման նոր մեթոդներ, ինչը նրանց դրդեց ստեղծել կինեմատոգրաֆիա։ Կինոյի և այլ գյուտերի վրա նրանց աշխատանքը հիանալի կերպով արտացոլում է տեխնիկական ճշգրտության և գեղեցկության նրանց ցանկությունը:

  «Իմպրեսիոնիզմ» հասկացության բացատրությունը. Իմպրեսիոնիզմը գեղանկարչության գեղարվեստական ​​ուղղություն է, որը հայտնվել է 19-րդ դարի վերջին Ֆրանսիայում։ Իմպրեսիոնիզմի հիմնական գաղափարն էր ցույց տալ այն պահի տպավորությունը, որում գտնվում էր նկարիչը, և ոչ թե առարկան իր ճշգրտությամբ պատկերել: Իմպրեսիոնիստական ​​ոճի հիմնական բնութագրիչները ներառում են վառ, մաքուր գույներ, նուրբ վրձնահարվածներ և լույսի և ստվերի օգտագործումը ծավալ ստեղծելու համար:

  Հայտնի իմպրեսիոնիստներից է Օգյուստ Ռենուարը։ Նրա աշխատանքն առանձնանում է լույսով ու մթնոլորտով, որը նա ստեղծում է իր գույներով ու վրձնահարվածներով։ Նրա ստեղծագործություններում կարելի է զգալ օրվա ջերմությունն ու պայծառությունը, որը ստեղծում է զգացողություն

  ա) Օգյուստ Լյումիեր եղբայրները ֆրանսիացի գյուտարարներ և կինոյի ռահվիրաներ էին, ովքեր ապրել են 1862-1954 թվականներին: Իրենց կյանքի ընթացքում նրանք անցել են բազմաթիվ հեռավորություններ և ժամանակներ, այդ թվում՝ կինոյի ստեղծման և զարգացման շրջանները, որոնցում իրենք եղել են առանցքային դեմքեր։

  բ) Լյումիեր եղբայրները համարվում են կինոյի ասպարեզում առաջին նորարարներից մեկը։ Նրանք հայտնագործեցին կինեմատոգրաֆը, առաջին սարքը, որը կարող էր ստեղծել և նախագծել շարժվող նկարներ։ Նրանք նաև առաջինն էին, որ մեծ էկրանով ֆիլմ ցուցադրեցին լայն հանրությանը, ինչը հանգեցրեց կինոյի ստեղծմանը որպես կինոարդյունաբերության:

  գ) Լյումիեր եղբայրները գիտության և արվեստի կողմնակիցներ էին, ուստի նրանց մտքերը կենտրոնացած էին կյանքի ստեղծագործական և տեխնիկական կողմի վրա: Նրանք լուսանկարչության սիրահար էին և փորձում էին զարգացնել շարժումների ձայնագրման նոր մեթոդներ, ինչը նրանց դրդեց ստեղծել կինեմատոգրաֆիա։ Կինոյի և այլ գյուտերի վրա նրանց աշխատանքը հիանալի կերպով արտացոլում է տեխնիկական ճշգրտության և գեղեցկության նրանց ցանկությունը:

  «Իմպրեսիոնիզմ» հասկացության բացատրությունը. Իմպրեսիոնիզմը գեղանկարչության գեղարվեստական ​​ուղղություն է, որը հայտնվել է 19-րդ դարի վերջին Ֆրանսիայում։ Իմպրեսիոնիզմի հիմնական գաղափարն էր ցույց տալ այն պահի տպավորությունը, որում գտնվում էր նկարիչը, և ոչ թե առարկան իր ճշգրտությամբ պատկերել: Իմպրեսիոնիստական ​​ոճի հիմնական բնութագրիչները ներառում են վառ, մաքուր գույներ, նուրբ վրձնահարվածներ և լույսի և ստվերի օգտագործումը ծավալ ստեղծելու համար:

  Հայտնի իմպրեսիոնիստներից է Օգյուստ Ռենուարը։ Նրա աշխատանքն առանձնանում է լույսով ու մթնոլորտով, որը նա ստեղծում է իր գույներով ու վրձնահարվածներով։ Նրա ստեղծագործություններում կարելի է զգալ օրվա ջերմությունն ու պայծառությունը, որը ստեղծում է զգացողություն

  10 мая 2024

  Без рубрики

• Գրականությու

  Կտակ վասն գանձի

  Վարդան Այգեկցի

                                                    Կտակ վասն գանձի

  Իմաստասէր ոմն աղքատ ունէր ծոյլ որդիս եւ ի ժամ մահուն կոչեաց զորդիսն եւ ասէ.

   — Ո՛վ որդեակք, բազում գանձ կայ պահեալ ի հարցն իմոց  յայգին մեր, իսկ զտեղին ոչ ցուցանեմ ձեզ, այլ որ աշխատի ևւ խորագոյն փորէ, նա գտանէ զգանձն:

  Եւ յետ մահուն հօրն, սկսան որդիքն ջանալ մեծաւ աշխատութեամբ եւ խորագոյն վարէին, եւ ամէն մէկ իւրն ջանայր, զի ինքն գտցէ զգանձն:

  Եւ սկսաւ այգին աճիլ եւ զօրանալ եւ ետ բազում պտուղ եւ ելից զնոսա գանձիւ:
  
  Աշխարհաբար
  Իմաստասեր մի աղքատ մարդ, ուներ ծույլ որդիներ մահվան ժամին անչեց որդիներին և ասաց․
  
  — Որդիներս, լիքը գանձ կա պահված իմ հայրերից, այգում մեր, բայց տեղը ձեզ չեմ ասի, ով որ աշխատի և ամենախորը փորի նա էլ կգտնի գանձը։
  
  Հոր մահից հետո որդիները մոծ աշխատասիրությում աշխատում էին և փորձում մյուսից ավելին փորել, որպեսզի գտնեն գանձը։
  
  Եվ սկսեց այգին լավ աճել, առատ բերք տալ և շնորհիվ դրա, որդիները հարստացան։

  Բառարան

  ոմն                    — մի մարդ, մեկը (ոմն աղքատ – մի աղքատ մարդ)

  որդիս                — որդիներ

  ի ժամ մահուն — մահվան ժամին

  կոչեաց              — կանչեց

  զորդիսն            — որդիներին

  որդեակք           — որդյակներ

  պահեալ            — պահված

  ի հարցն իմոց   — իմ հայրերից, իմ հայրերի կողմից

  յայգին                — այգում

  զտեղին              — տեղը

  ոչ ցուցանեմ      — ցույց չեմ տալիս

  որ                                       — ով, ով որ

  խորագոյն                         — ավելի խոր

  փորէ                                  — այստեղ` փորի

  գտանէ                               — այստեղ` կգտնի

  յետ մահուան հօրն         — հոր մահվանից հետո

  մեծաւ աշխատութեամբ — մեծ չարչարանքով

  վարէին                              — վարում էին

  իւր ջանայր                        — ինքն էր ջանում (ձգտում էր)

  զի                                         — որ, որպեսզի

  գտցէ                                    — գտնի, կգտնի, պիտի գտնի, գտնելու է

  ետ                                        — տվեց

  ելից                                      — լցրեց

  զնոսա                                 — նրանց

  գանձիւ                                — գանձով

  Հարցեր և առաջադրանքներ

  1.Ճիշտ կարդա այս բառերն ու բառակապակցությունները.

  Կոչեաց, որդեակք, պահեալ, աշխատութեամբ, յայգին, յետ, զտեղին, զգանձն, զնոսա, մահուան, խորագոյն, իւրն:
  
  Կոչյաց, որդեյաք, պահյալ, աշխատույթամբ, հայգին, ետ, ըզտեղին, ըզգանձն, մահվան, խորագույն, յուրն։

  2. Հետևյալ բառերն ու բառակապակցություններն աշխարհաբար դարձրու.

  ասէ, որդիքն, սկսան, յայգին մեր, զգանձն, սկսաւ, բազում պտուղ, ետ բազում պտուղ:
  Ասաց, որդիները, սկսեցին, մեր այգում, գանձն, շատ, բերք, տվեց առատ բերք։

  3.Աշխարահաբար դարձրու առակը:

  4.Ինչի՞ց է երևում հոր իմաստասեր լինելը:
  Հայրը իր իմաստությամբ ստիպեց ծույլ որդիներին աշխատել։

  5.Մեկ նախադասությամբ գրիր` ի՞նչ է ցույց տալիս առակը:
  Առակը ցույց է տալիս որ միայն աշխատասիրությունն է թույլ տալիս հասներ արդյունքի։

  8 мая 2024

  Без рубрики

• Գրականություն

  Ապրիլ 8-14

  Լեոնիդ Ենգիբարյանի գործերից երեքն ընտրի’ր, կարդա’, գրի’ր կարծիք-վերաբերմունք։

  Կատու

  Զոլավոր պոչով մի կատու ասաց Մեծն Աստվածուհուն. «Խնդրում եմ, շա՜տ եմ խնդրում, Մեծն Աստվածուհի, դու ամենակարող ես, ինձ կին դարձրու: Շա՜տ եմ ուզում»:

  Եվ Մեծն Աստվածուհին ասաց.« Դա անելը դժվար չէ, դժվարը սիրելն է, իսկ կինը, ով չի կարողանում սիրել, դադարում է կին լինելուց»:

  -Ես, ես կսիրեմ,-երդվեց զոլավոր պոչով կատուն:

  -Լավ,- ասաց Մեծն Աստվածուհին, -մեկ, երկու, երեք:

  Եվ կատուն դարձավ կին:

  Կինը սիրեց: Տղամարդը գեղեցիկ էր, բարձրահասակ: Ուներ արևագույն մազեր, որովհետև այնքան բարձրահասակ էր, որ գլուխը դիպչում էր արևին:

  Նա նույնպես սիրեց կատվին:

  Բայց երբ նա` տղամարդը, ուզում էր համբուրել, դժբախտություն պատահեց: Անկյունից դուրս պրծավ մի մուկ:

  Եվ կատուն մոռացավ, որ ինքն արդեն կատու չէ, վազեց մկան ետևից…ու կրկին դարձավ զոլավոր պոչով սովորական կատու:

  Իսկ տղամա ՞րդը: Ի ՞նչ կարող էր անել: Նա գնաց:

  Նա` տղամարդը, բարձարհասակ էր ու գեղեցիկ, ուներ արևագույն մազեր, որովհետև նա այնքան բարձրահասակ էր, որ գլուխը դիպչում էր արևին…

  Երկար լաց եղավ կատուն, բայց Մեծն Աստվածուհին անողոք էր: Չէ՞ որ նա էլ էր կին:

  Իմ կարծիքով կատուն պետք չէր որ կին դառնար, քանի որ կարող էր իր նման կատվի գտնել և սիրել՝ սիրել այնպես ինչպես այդ տղամարդուն։

  Ես քեզ նվիրում եմ աստղային անձրև

  Ես քեզ նվիրում եմ աստղային անձրև: Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում լինում են աստղային անձրևներ` մաքուր և զարմանահրաշ: Լինում են եթե ոչ օրեր, ապա հազվադեպ ժամեր` լի աստղային լույսով, կամ նույնիսկ րոպեներ, թող նույնիսկ ակնթարթներ, բայց լինում են, անպայմա՜ն լինում են, միայն արժե հիշել…

  Հիշու՞մ ես, երբ դու կատարեցիր քո ամենավսեմ արարքը…

  Ամենասիրելի  մարդու հետ հանդիպման օրը, ժամը…

  Արվեստի հետ հանդիպման հիացքի պահը…

  Երջանկության րոպեներ, սուգ և ցավ փարատող վայրկյաններ… և բազում այլ ակնթարթներ, որոնք մարդիկ անվանում են  աստղային:

  Ես քեզ նվիրում եմ աստղային անձրև:

  Նայի՜ր, ես անձրևի կաթիլները քեզ համար բերել եմ իմ ափերի մեջ պահած:

  Աստղային փաթիլներ ասելով նա նկատի ուներ սիրելիի հետ հանդիպումը, արվեստի հանդեպ հիացմունքը, երջանկության րոպեները, սուգ և ցավ փարատող վայրկյաններ։ Պետք է ամեն մի վայրկյանդ «աստղային» ապրես։

  Առավոտ

  -Գարու՜ն, գարու՜ն,- կռնչաց ծեր ագռավը,- և ինչո ՞ւ եք բոլորդ ձեներդ գլուխներդ գցել: Միևնույն է, բոլորդ ծերանալու եք և փետուրներդ էլ վաղ թե ուշ թափվելու են: Կարելի է մտածել, հետո աշուն չի գալու ու ձմեռ էլ չի լինելու:

  -Հը՜մ,-մտազբաղ շպրտեց պառավ ձին և նայեց ագռավին: Նա ուզում էր ասել, որ գարունը կանաչ մարգագետին է, սեր..

  Բայց նրան մտրակեցին. եթե գործի մեջ ես, լավ կանես չփիլիսոփայես: Եվ նա շարունակեց ճանապարհը:

  Իսկ ագռավը թափահարեց թևերն ու իջավ ցած` ճանապարհին տաք կեր գտնելու:

  Իմ կարծիքով ագռավը շատ իմաստուն էր։ Եվ ձին էլ ճիշտ ասաց, որ նա նկատի ուներ որ գարունը կանաչ մարգագետին է, սեր։

  Վարդան Այգեկցի

  8 мая 2024

  Без рубрики

• Գրականություն

  Ապրիլի 15-21

  Արևմտահայերեն առակներից մեկն ընտրի՛ր և փոխադրի՛ր աշխարհաբարի:

  ԵՐԵՔ ՀԱՐՈՒՍՏ

  Երեք հարուստ կը վիճին ու վէճը հարթելու* համար կ՚երթան Խիկար իմաստունին քով.
  —Մենք եկած ենք գիտնալու, թէ մեզմէ ո՞վ հարուստ է։
  —Դու՛ն խօսիր,— կը դիմէ իմաստունը առաջին մարդուն։
  —Ես ոսկիի ու արծաթի, տուն ու տեղի, ունեցուածքի եւ արտ ու դաշտի տէր եմ, հարստութեանս չափ ու սահման չկայ։
  —Հիմա ալ դո՛ւն խօսէ տեսնենք,—կը դիմէ երկրորդին։
  —Ես թէեւ թագաւորին զօրապետն եմ, բայց իրմէ երեք անգամ աւելի հարուստ եմ։
  —Իսկ դո՛ւն ինչ կ՚ըսես,— կը դիմէ Իմաստունը երրորդին։
  —Ի՞նչ ըսեմ։ Ես ո՛չ պաշտօն ունիմ, ո՛չ ոսկի, ո՛չ արծաթ, ո՛չ ալ արտ ու դաշտ։ Ես գիտուն մարդ մըն եմ, ունեցած-չունեցածս գլխուս մէջն է։
  Երեքը լսելէն յետոյ Խիկար Իմաստուն կ՚ըսէ.
  —Ձեզմէ ամէնէն հարուստը գիտունն է. անոր հարստութիւնը մնայուն ու անվերջանալի է եւ ոչ ոք կրնայ զայն խլել անկէ…։

  Երեք հարուստ վիճում էին և վեճը պարզելու համար որոշեցին գնալ Խիկար իմաստունի մոտ։ 
  -Մենք եկել ենք իմանալու թե ո՞վ է մեզանից ամենահարուստը։
  -Դու պատմիր քո ունեցվածքի մասին, – ասաց իմաստունը առաջին մարդուն։
  -Ես ոսկու և արծաթի, տան ու տեղի, ունեցվածքի և արտ ու դաշտերի տերն եմ, հարստությունս չափ և սահման չունի։
  -Հիմա էլ դու պատմիր տեսնեմ, – ասաց իմաստունը երկրորդ մարդուն։
  -Չնայած նրան, որ ես թագավորի զորապետն եմ, ես նրանից երեք անգամ ավելի հարուստ եմ։
  -Իսկ դու ի՞նչ կասես, – դիմում է իմաստունը երրորդին։
  -Ի՞նչ ասեմ։ Ես ոչ պաշտոն ունեմ, ոչ ոսկի, ոչ արծաթ, ոչ էլ արտ ու դաշտ։ Ես գիտուն մարդ են և իմ ամբողջ ունեցվածքը իմ գլխում է։

  2. Ստեղծագործի՛ր՝

  Ծուլությունը մեր այն արատներից է, որը շատերը ունեն։ Ծույլ մարդը չի կարող ոչնչի հասնել, ինչպես ասում են «Չի սխալվում այն մարդը, ով ոչինչ չի անում»։ Կարելի է ասել, ծուլությունը մի հիվանդություն է, որի բուժման համար երկար աշխատանք է պետք կատարել:Ծույլերը միշտ դժգոհում են, որ ոչինչ չի ստացվում իրենց մոտ, բայց մեղադրում են ուրիշների չընդունելով իրենց սխալը: Երբ մարդը աշխատասեր է լինունում, ցույց է տալիս իր ունակությունները, նա չի կարող ծուլանալ: Ձգտում է հասնել բարձրունքների,կատարելագրոծվել, զարգանալ, իսկ ծույլ մարդը միշտ նույնպ է մնում, երբեք չի ուզում տեսնել հեռուն:

  8 мая 2024

  Без рубрики

• Գրականություն

  Ապրիլի 22-28

  Փորձություն  (hնդկական  հեքիաթ)

  Դհավալմուքհը  երկու  ընկեր  ուներ,  որոնց  անչափ  սիրում  էր  և  ամեն  օր  այցելում  նրանց։  Առաջին  ընկերը  շատ  հարուստ  էր։  Ամեն  անգամ,  երթ  Դհավալմուքհը  այցելում  էր  նրան,  նստում  էին  համեղ  խորտիկներով  ու  քաղցրավենիքով  ծանրաբեռնված  ճոխ  սեղանի  շուրջ  և  ուրախ  զրուցում։  Երկրորդ  ընկերը  աղքատ  էր։  Նա  շատ  բան  չուներ  հյուրասիրելու,  բայց  միշտ  ուրախությամբ  էր  ընդունում  Դհավալմուքհին  և  նրա  հետ  կիսում  իր  վշտերն  ու  ուրախությունները։

  Ընկերների  հետ  ունեցած  այդ  մտերմությունը  վերջապես  շարժեց  Դհավալմուքհի  կնոջ  հետաքրքրությունը։  Նա  շատ  էր  ցանկանում  իմանալ,  թե  ովքեր  են  նրանք,  և  խնդրեց  ամուսնուն՝  ծանոթացնել  նրանց  հետ։

  Եվ  ահա  մի  օր  Դհավալմուքհը  կնոջն  իր  հետ  տարավ  ընկերների  մոտ։

  —  Օ՜,  բարով,  բարով  եկաք,—  ողջունեց  նրանց  աոաջին  ընկերը։—  Համեցեք,  խնդրեմ։  եվ  հյուրասիրեց  նրանց  ընտիր  թեյով  ու  համեղ  նախաճաշով։  Ընկերոջ  հյուրասիրությունը  մեծ  տպավորություն  թողեց  Դհավալմուքհի  կնոջ  վրա։

  Հաջորդ  օրը  նրանք  այցելեցին  երկրորդ  ընկերոջը։  Նա  գրկաբաց  ընդունեց  հյուրերին  ու  թեև  ոչ  խմելու,  ոչ  էլ  ուտելու  բան  ուներ  նրանց  առաջարկելու,  բայց  շատ  լավ  ժամանակ  անցկացրին։

  Երբ  տուն  էին  վերադառնում,  Դհավալմուքհի  կինը  միայն  առաջին  ընկերոջն  էր  գովաբանում։  Բայց  ամուսինն  ասաց.

  —  Նա  լավ  ընկեր  է,  կասկած  չկա,  բայց  մյուսն  ավելի  լավն  է։

  —  Ի՞նչ,  նա  նույնիսկ  մի  բաժակ  ջուր  չառաջարկեց  մեզ,—  զարմացած  ասաց  կինը։

  —  Դրանով  չեն  դատում  ընկերոջը,—  ասաց  Դհավալմուքհը։—  Ինձ  թվում  է,  որ  երկրորդ  ընկերոջս  զգացմունքներն  ավելի  անկեղծ  են։

  —  Իսկ  ես  էդ  կարծիքին  չեմ,—  համառեց  կինը։—  Համոզված  եմ,  որ  քո  առաջին  ընկերը  քեզ  ավելի  է  սիրում,  քան  երկրորդը։

  Դհավալմուքհը  որոշ  ժամանակ  լուռ  մնաց,  ապա  ասաց.

  —  Եթե  դու  իրոք  ուզում  ես  պարզել  ճշմարտությունը,  արի  փորձենք  նրանց։

  Եվ  նա  ասաց  կնոջը,  թե  ինչպես  պետք  է  փորձեին  նրանց։

  Հաջորդ  օրը,  ինչպես  որոշել  էին,  Դհավալմուքհի  կինը  գնաց  առաջին  ընկերոջ  մոտ  ու  տխուր  պատմեց,  որ  թագավորը  շատ  բարկացած  է  ամուսնու  վրա։  Չգիտեն՝  ինչ  անեն։  Ընկերը  ուսերը  վեր  քաշեց  ու  ասաց.

  —  Շատ  եմ  ցավում,  բայց  ոչնչով  օգնել  չեմ  կարող։  Ո՞վ  կհամարձակվի  թագավորին  դեմ  գնալ։

  Կինը  հուսահատ  դեմք  ընդունեց  ու  գնաց  երկրորդ  ընկերոջ  մոտ,  որը,  լսելով  նրան,  անմիջապես  վերցրեց  թուրն  ու  վահանը  և,  հավատացնելով,  որ  ամեն  ինչ  կանի  նրա  ամուսնուն  պաշտպանելու  համար,  գնաց  պալատ։

  Բայց  ճանապարհին  Դհավալմուքհը  հանդիպեց  նրան  ու  ասաց.

  —  Սիրելի  ընկեր,  մի՛  անհանգստանա,  թագավորը  ներեց  ինձ։  Տուն  գնանք։

  Այսպիսով,  Դհավալմուքհի  կինը  համոզվեց,  որ  երկրորդ  ընկերն  իրոք  ճշմարիտ  ընկեր  է,  որովհետև  պատրաստ  էր  կռվելու  հանուն  ընկերոջ,  նույնիսկ  սեփական  կյանքը  վտանգի  ենթարկելով։

  Առաջադրանքներ

  Ա)  Հեքիաթում արտահայտված գաղափարն այն է, որ․

  • ընկերոջը հյուրասիրելը կարևոր է
  • միայն լավ ժամանակ անցկացնելով լավ ընկերներ չեն լինում
  • ընկերոջը փորձելը լավ բան չէ
  • կինը ամուսնու ամենաիմաստուն ընկերն է
  • լավ ընկերը միշտ պատրաստ է օգնելու ընկերոջը
  • լավ ընկեր լինել չի նշանակում իր մասին չմտածել։

  Բ) Համաձայնե՛ք կամ մի՛ համաձայնեք ներկայացված մտքերի հետ՝ Ձեր պատասխանը հիմնավորելով հեքիաթից դուրս գրված համապատասխան հատվածներով և Ձեր վերլուծությամբ։

  • Դհավալմուքհը նախօրոք գիտեր, որ առաջին ընկերը լավ ընկեր չէ, բայց անչափ սիրում էր նրան։

  Համաձայն չեմ, քանի որ հեքիաթում ասվում է որ նա լավ ընկեր է, կասկած չկա, բայց մյուսն ավելի լավն է։

  • Դհավալմուքհը ամեն օր օգտվում էր հարուստ ընկերոջ ճոխ սեղանից, իմանալով, որ նա այնքան էլ անկեղծ չէ։

  Համաձայն չեմ, քանի որ Դհավալմուքհը ամեն օր չէր օգտվում հարուստ ընկերոջ ճոխ սեղանից և նա կարծում էր որ երկու ընկերն էլ անկեղծ էին բայց երկրորդը ավելի անկեղծ էր։

  • Կինն ասում էր, որ աղքատ ընկերը կարող էր ինչ-որ բանով հյուրասիրել, բայց չարեց դա, և դա նշանակում է, որ այնքան էլ լավ ընկեր չէ։

  Համաձայն եմ, կինը այդպես էր կարծում, բայց հեքիաթի վերջում վստահ եմ կնոջ կարծիքը փոխվեց։

  • Կինը այնքան էլ չէր վստահում ամուսնու ողջամտությանը։

  Համաձայն չեմ, քանի որ հեքիաթում ոչ մի տեղ այդ մասին չի ասվում։

  • Դհավալմուքհը այնքան էլ անկեղծ չէր աղքատ ընկերոջ հետ․ նա նրան չասաց փորձության մասին։

  Համաձայն չեմ, քանի որ Դհավալմուքհը չասեց փորձության մասին քանի որ կարծեց որ կմտածի որ ինքը աղքատ ընկերոջը չի վստահում։

  2.Գործնական աշխատանք. 31-35-րդ առաջադրանքներ։

  31.Տրված նախածանցներով կազմել 3-ական ածանցավոր բառ:
  Ան-անմիտ, անխելք, անուշադիր
  ապ-ապօրինի, ապերախտ, ապերջանիկ 
  բաց-բացատրագիր, բացատրանք, բացասել
  գեր-գերմարդ, գերխնդիր, գերիշխող
  դժ-դժգոհ, դժբախտ, դժմիտ
  համ-համահունչ,համատեղ, համամիտ
  հակ-հակադարձ, հակադիր, հակահունչ
  ստոր-ստորգետնյա, ստորակետ, ստորադաս
  չ-չբեր, չհաս, չտես
  տ-տհաս,տգետ,տձև
  դեր-դերանուն, դերբայ
  արտ-արտանկար, արտագրել, արտատպել
  փոխ-փոխանցում, փոխնախարար, փոխգնդապետ
  ենթ-ենթադրել, ենթակազմ, ենթասպա
  անդր-անդրշիրիմյան, անդրավարտիք, անդրադարձ

  32.Տրված վերջածանցներով կազմել 3-ական ածանցավոր բառ;
  ալի-զարմանալի,հասկանալալի,հրաշալի
  գին-ահագին,սրտագին,չարագին
  անի-երանի,ավագանի,տեսականի
  ավուն-երկարավուն,կլորավուն,կարմրավուն
  յալ-անցյալ,բարձյալ,մոլորյալ
  ուն-փայլուն,ծաղկուն,երերուն
  ելի-զարհուրերի,պաշտելի,սիրելի
  ան-անատամ,անտուն,անտանելի
  անակ-անակընկալ,ժամանակ,ճոճանակ
  անոց-հիվանդանոց,դպրանոց,ամառանոց
  ոց-հոգոց,գոգնոց,գզըրոց
  ուստ-գալուստ,ելուստ,հագուստ
  եստ-ուտեստ,գովեստ,պահետ
  իչ-առքիչ,երգիչ,քննիչ
  յուն-հնչյուն,դղրդյուն,պայթյուն
  ստան-Հայասատան,Հունասատան,Ռուսաստան
  վածք-գործվացք,դարձվացք,կալվացք
  ույց-կառույց,անթաքույց,զեկույց
  ք-նոխկանք,զըզվանք,հարգանք
  33. Բառաշարքում գտնել վերջածանցավոր բառերը և ընդգծել ածանցները:
  Վայրի, խոհուն, մրգատու, մականուն, փութկոտ, մուրացկան, առհավետ, արգելակ, գունեղ, ոսկեգույն, նվազագույն, բանակ, խորք, միածին, զայրույթ, դռնակ, միաբան, իշխան, հարսնացու:

  34.Տրված կապակցություններում ընդգծված բառերով փոխաբերական իմաստով բառակապակցություն կազմիր:
  Օրինակ՝ մաքուր սրբիչ-մաքուր հոգի
  լուսավոր սենյակ- լուսավոր Մարդ
  բարձր սար-բարձր մակարդակ
  սև գրիչ-սև հոգի
  տափակ տանիք- տափակ հումոր
  սուր դանակ-սուր հումոր
  ծանր իր-ծանր բնավորություն
  խոր ձոր-

  35. Կետերի փոխարեն գրիր ածանցներ:
  Օրինակ՝ վազ.- վազք, վազորդ
  արմավ-արմավենի
  ուժ-ուժգին, ուժեղ
  հարսն-հարսնանիք, հարսնացու
  տենչ-տենչագին, տենչական
  գործ-գործիք, գործարք
  մետաղ-մետաղական
  խռով-խռովել
  փայլ-փայլել, փայլուն
  վերջ-վերջին, վերջի վերջո
  հոտ-հոտել
  հուր-հուրան
  խնձոր-խնձորենի

  8 мая 2024

  Без рубрики

• Գրականություն

  Կրակի  առասպելը: Վլադիրմիր Հուլպաչ

  ապրիլի 29- մաիսի 5

  Արևի  ճառագայթները  տարածվել  էին  ողջ  հնդկական  երկրի  վրա,  բայց  չէին  հասնում  Խոր  Հովտին։  Այնտեղ  խստաշունչ  ձմեռն  էր  իշխում,  և  բոլոր  կենդանիները,  բացառությամբ  թավամազ  արջի,  Արևի  գթությունն  էին  աղերսում։

  Մի  գիշեր  սոսկալի  փոթորիկ  սկսվեց․  այնպիսի  փոթորիկ,  որ  ծառեր  էր  ջարդում  և  արմատախիլ  անում,  ժայռեր  էր  փշրում  և  իր  ճանապարհին  ավերում  ամեն  ինչ։  Սակայն  մի  փոքրիկ  կղզյակի  վրա,  Մեծ  Ջրերի  մեջտեղում  կանգնած  էր  միայնակ  մի  թզենի  և  անտարբեր  երգում  էր  գարնան  երգը՝  ծաղրելով  մոլեգնող  տարերքը։

  Այս  բանն  ավելի  կատաղեցրեց  փոթորկին։

  ―  Քեզ  կսպանե՛մ,―  գոռաց  ամպրոպը  և  հարվածեց  քաջ  թզենու  ուղղակի  սրտին։

  Ա՛յ  քեզ  զարմանք,  նույնիսկ  նրա  երգը  չդադարեց։  Թզենու  սրտում  վառվող  կրակը  երգը  փոխանցեց  լճի  ալիքներին,  որոնք  հերթով  փոխանցեցին  ափերին  և  այնտեղից՝  դեպի  հեռուները։

  Արդեն  փոթորիկը  ուժասպառվում  էր։  Համարյա  արևածագ  էր,  փոթորիկը  հեռացել  էր  հյուսիս,  իր  ետևում  ավերածություն  թողնելով։  Ամպրոպը  նույնպես  չվել  էր  փոթորկի  հետ,  անընդհատ  ետ  նայելով  շանթահարված  թզենուն։  Թզենին  այլևս  չէր  երգում,  նրա  բունն  ու  ճյուղերը  կրակով  էին  բռնկված,  և  կապույտ  ծխի  մի  սյուն  էր  երկինք  բարձրանում։

  Խոր  Հովտում  բնակվող  կենդանիները  շուտով  նկատեցին  այդ  ծուխը։

  Անգղը  թռավ  վեր  և  աչքերը  հառեց  ծխի  կողմը։

  ―  Կրա՜կ,―  գոչեց  նա,―  կրակ  կա  կղզու  վրա։

  ―  Ի՞նչ  բան  է  այդ  կրակը,  ինչի՞  է  նման,―  հարցրին  մյուս  կենդանիները։

  ―  Մի  կարմրադեղին  բան  է  և  անընդհատ  երգում  է,  ահա  ամենը,  ինչ  գիտեմ  կրակի  մասին,―  պատասխանեց  անգղը։

  ―  Կրակը  մեր  բարեկամն  է,―  ասաց  սարդը,―  եթե  կարողանանք  կրակը  բերել,  մեզ  տաք  կպահի։  Ուզո՞ւմ  եք  գնամ  բերեմ։

  ―  Ի՞նչ․․․  Դո՞ւ,―  ծիծաղեց  բուն  հեգնանքով,―  քո  սրունքներն  այնքան  ծուռտիկ  են,  մի  արջի  քուն  կտևի  մինչև  գնաս  և  վերադառնաոս։  Ես  ինքս  կգնամ։

  Բուն  թափահարեց  թևերը  և  շարժվեց  դեպի  կղզին։

  Պարզվեց,  որ  կրակ  բերելը  շատ  ավելի  դժվար  էր,  քան  թվում  էր  բուին։  Նա  վերցրեց  շիկացած  կրակի  մի  կտոր  և  ցավից  գոռալով՝  վայր  գցեց  անմիջապես։  Նա  խանձել  էր  իր  փետուրները  և  շատ  ուրախ  կլիներ,  եթե  տուն  վերադառնար  առանց  նոր  փորձանքի։  Երբ  վերադարձավ,  անմխիթար  կերպով  մի  ճյուղի  նստած՝  ջանում  էր  արդարացնել  իրեն։

  ―  Կրակը  մեր  բարեկամը  չէ,  նա  նույնիսկ  չուզեց  ինձ  հետ  խոսել,  քիչ  էր  մնում  սպաներ  ինձ։

  ―  Ես  դիմացկուն  մաշկ  ունեմ,―  պարծեցավ  ակնոցավոր  օձը,―  գնամ  տեսնեմ  ինչ  կարող  եմ  անել։

  Բայց  նա  էլ  այրվածքներ  ստանալով  իսկույն  ընկրկեց։

  ―  Կրակը  արտակարգ  ուժ  ունի,―  բացատրեց  նա  մյուսներին,  երբ  վերադարձավ  ձեռնունայն,―  ամբողջովին  այրեց  ինձ։

  ―  Դուք  ինձ  մոռացե՞լ  եք։  Ես  արտակարգ  ուժ  ունեմ,  և  ո՞վ  գիտե,  գուցե  ինձ  հաջողվի  կրակը  բերել։  Ես  գիտեմ  նրա  հետ  վարվելու  ձևը,―  ասաց  սարդը։

  Թեև  ոչ  ոք  չհավատաց,  բայց  ոչ  մեկն  այս  անգամ  չփորձեց  նրան  հեգնել,  բոլորն  էլ  ուզում  էին  տեսնել,  թե  նա  ինչպես  կկատարի  իր  խոստումը։

  Սարդը  չշտապեց  գնալ։  Ամենից  առաջ  մի  մեծ  պարկ  ճարեց  և  խնամքով  ծալելով,  կապեց  իր  մեջքին։  Հետո  ճանապարհ  ընկավ։

  Նրա  ճանապարհորդությունը  երկար  տևեց։  Սարդի  ծռմռված  սրունքները  դժվարությամբ  էին  հաղթահարում  հանդիպող  խոչընդոտները,  և  երբ  մտավ  ջուրը,  ալիքները  նրան  այս  ու  այն  կողմ  էին  շպրտում,  նա  աշխատում  էր,  որ  իր  մեջքի  բեռը  իրեն  ջրի  հատակը  չքաշի։

  Մի  փոքր  հանգստանալուց  հետո  սարդը  վճռական  գործի  անցավ։  Իր  կապոցից  հանելով  մի  երկար  թել՝  կամաց֊-կամաց  փաթաթեց  ամենաշիկացած  կտորին  և  սկսեց  մի  կախարդական  պար  պարել,  որպեսզի  թելը  չբռնկվի։  Երբ  վերջացրեց,  թանկագին  ավարը  դրեց  կապոցի  մեջ  և  վերադարձի  ճամփան  բռնեց։

  Բոլոր  կենդանիները  նրան  էին  սպասում։  Նրանք  անհամբեր  հետաքրքրությամբ  շրջապատեցին  սարդին  տեսնելու,  թե  ի՞նչ  է  արել։  Սարդը  թափ  տվեց  կրակը  կապոցից  և  ասաց․

  ―  Քաջ  թզենին  մի  այնպիսի  բարեկամ  է  ուղարկել,  որ  ամենադաժան  ցրտին  էլ  մեզ  կտաքացնի,  բայց  մենք  պետք  է  խնամենք  նրան  և  կերակրենք,  այլապես  կսառչի։

  ―  Հուսով  եմ,  որ  շատ  չի  ուտի,―  ասաց  արջամուկը,  վախենալով,  որ  իր  բաժնի  կեսը  կրակին  կտան։

  ―  Մի  անհանգստացիր,  կրակը  միայն  չոր  փայտ  է  ուտում,―  հանգստացրեց  նրան  սարդը։

  ―  Օհո՜,  բայց  քիչ  առաջ  փոթորիկ  էր,  և  ամբողջ  փայտը  թրջված  է։

  ―  Ես  նրան  կտամ  իմ  կեղևը,  որ  թաց  էլ  է  վառվում,―  ասաց  սոճին՝  պոկելով  կեղևի  մի  մեծ,  սպիտակ  կտոր։

  Սկյուռը  պոկեց  մի  մեծ  շերտ  և  մոտեցրեց  կրակին։  Դեղնակարմիր  ծուխ  բարձրացավ․  սկսեց  վառվել։

  Այն  ժամանակվանից  կրակը  երբեք  չի  հանգել։  Ցերեկները  սկյուռը  պահում  էր  կրակը,  իսկ  երեկոյան  բոլորը  հավաքվում  էին  նրա  շուրջը  և  երգում  մի  երգ,  որին,  եթե  ուշադրությամբ  ականջ  դնեք,  կտեսնեք,  որ  մասնակցում  է  նաև  կրակը․
  Երբ  որ  կրակն  է  բոցկլտում  պայծառ,
  Մենք  սիրով  նրա  շուրջն  ենք  հավաքվում,
  Լսում  տերևների  երգը  անդադար․
  Մեր  բարեկամն  է  կրակը  կյանքում։

  Առաջադրանքներ

  Ա)  Համեմատաբար անկախ երկու մասի բաժանե՛ք հեքիաթը։ Հիմնավորե՛ք առաջին մասի անհրաժեշտությունը հեքիաթում։

  Արևի  ճառագայթները  տարածվել  էին  ողջ  հնդկական  երկրի  վրա,  բայց  չէին  հասնում  Խոր  Հովտին։  Այնտեղ  խստաշունչ  ձմեռն  էր  իշխում,  և  բոլոր  կենդանիները,  բացառությամբ  թավամազ  արջի,  Արևի  գթությունն  էին  աղերսում։

  Մի  գիշեր  սոսկալի  փոթորիկ  սկսվեց․  այնպիսի  փոթորիկ,  որ  ծառեր  էր  ջարդում  և  արմատախիլ  անում,  ժայռեր  էր  փշրում  և  իր  ճանապարհին  ավերում  ամեն  ինչ։  Սակայն  մի  փոքրիկ  կղզյակի  վրա,  Մեծ  Ջրերի  մեջտեղում  կանգնած  էր  միայնակ  մի  թզենի  և  անտարբեր  երգում  էր  գարնան  երգը՝  ծաղրելով  մոլեգնող  տարերքը։

  Այս  բանն  ավելի  կատաղեցրեց  փոթորկին։

  ―  Քեզ  կսպանե՛մ,―  գոռաց  ամպրոպը  և  հարվածեց  քաջ  թզենու  ուղղակի  սրտին։

  Ա՛յ  քեզ  զարմանք,  նույնիսկ  նրա  երգը  չդադարեց։  Թզենու  սրտում  վառվող  կրակը  երգը  փոխանցեց  լճի  ալիքներին,  որոնք  հերթով  փոխանցեցին  ափերին  և  այնտեղից՝  դեպի  հեռուները։

  Արդեն  փոթորիկը  ուժասպառվում  էր։  Համարյա  արևածագ  էր,  փոթորիկը  հեռացել  էր  հյուսիս,  իր  ետևում  ավերածություն  թողնելով։  Ամպրոպը  նույնպես  չվել  էր  փոթորկի  հետ,  անընդհատ  ետ  նայելով  շանթահարված  թզենուն։  Թզենին  այլևս  չէր  երգում,  նրա  բունն  ու  ճյուղերը  կրակով  էին  բռնկված,  և  կապույտ  ծխի  մի  սյուն  էր  երկինք  բարձրանում։
  
  Եթե չլիներ պատմվածքի առաջին մասը, մենք չէինք հասկանա, թե այդ ի՞նչ երգող կրակի մասին է խոսքը և արդյոք կենդանիները ունեի՞ն այդ կրակի կարիքը, թե՞ ոչ։

  Բ) Համաձայնե՛ք կամ մի՛ համաձայնեք՝  Ձեր պատասխանը հիմնավորելով հեքիաթից դուրս գրված համապատասխան հատվածներով և Ձեր վերլուծությամբ։

  • Կրակի ջերմության կարիք ոչ ոք  չուներ։

  Այո դա այդպես է։ Կենդանիները առանց կրակ ապրել են և հետագայում էլ կարող էին այդպես ապրել։

  • Թզենին սիրում էր ծաղրել և ընդամենը ծիծաղում էր փոթորկի վրա։

  «Մի գիշեր սոսկալի փոթորիկ սկսվեց․ այնպիսի փոթորիկ, որ ծառեր էր ջարդում և արմատախիլ անում, ժայռեր էր փշրում և իր ճանապարհին ավերում ամեն ինչ։ Սակայն մի փոքրիկ կղզյակի վրա, Մեծ Ջրերի մեջտեղում կանգնած էր միայնակ մի թզենի և անտարբեր երգում էր գարնան երգը՝ ծաղրելով մոլեգնող տարերքը»։

  • Փոթորիկն ու ամպրոպը հաղթեցին թզենուն՝ շանթահարելով նրան։

  «Մի գիշեր սոսկալի փոթորիկ սկսվեց․ այնպիսի փոթորիկ, որ ծառեր էր ջարդում և արմատախիլ անում, ժայռեր էր փշրում և իր ճանապարհին ավերում ամեն ինչ։ Սակայն մի փոքրիկ կղզյակի վրա, Մեծ Ջրերի մեջտեղում կանգնած էր միայնակ մի թզենի և անտարբեր երգում էր գարնան երգը՝ ծաղրելով մոլեգնող տարերքը»։ Փոթորիկին քանի որ նյարդայնացնում էր թզենու ծաղրանքը, նա թզենուն շանթահարեց։

  • Իմաստնությունը մարմնի մեծության հետ չի կապվում։

  «Սարդը չշտապեց գնալ։ Ամենից առաջ մի մեծ պարկ ճարեց և խնամքով ծալելով, կապեց իր մեջքին։ Հետո ճանապարհ ընկավ։ Նրա ճանապարհորդությունը երկար տևեց։ Սարդի ծռմռված սրունքները
  դժվարությամբ էին հաղթահարում հանդիպող խոչընդոտները, և երբ մտավ ջուրը, ալիքները նրան այս ու այն կողմ էին շպրտում, նա աշխատում էր, որ իր մեջքի բեռը իրեն ջրի հատակը չքաշի։ Մի փոքր հանգստանալուց հետո սարդը վճռական գործի անցավ։ Իր կապոցից
  հանելով մի երկար թել՝ կամաց֊կամաց փաթաթեց ամենաշիկացած կտորին և սկսեց մի կախարդական պար պարել, որպեսզի թելը չբռնկվի։ Երբ վերջացրեց, թանկագին ավարը դրեց կապոցի մեջ և վերադարձի ճամփան բռնեց»: Ես համամիտ եմ այս մտքին։ Կարևոր չի մարմնի մեծությունը, կարևոր է մարդու իմաստությունը։ Չի կարելի մարդու մասին կարծիք հայտնել իր բոյի կամ էլ տարիքի մասին։ Կարող է մարդը իր տարիքին համեմատ ավելի շատ բան գիտի։

  • Թզենին անվախ էր և ուժեղ, անտարբեր էր սպառնալիքների հանդեպ։

  Թզեզնի շարունակելով երգել ապացուցում էր, որ չգիտեր ինչ կլիներ իր հետ հետո։

  • Փոթորիկն ու ամպրոպը պարտվեցին։

  Չեմ կարող ասել որ պարտվեցին։ Նրանք սպանեցին Թզենուն և գնացին, հետևաբար իրենց գործը ավարտին հասցրեցին։

  • Միայն ամպրոպ-փոթորկի ժամանակ գարնան երգը հնչեցնողը կարող էր կրակ նվիրել։

  Ըստ պատմության, այո։ Պատմությունը այնպես դասավորվում որ եթե Թզենին չերգեր և նրան չսպանենին, հետևաբար կրակ չէր առաջանա։

  • Կենդանիների համար միևնույնն էր՝ կրակ կա՞, թե՞ չկա։

  Սկզբում այո, բայց այնուհետև ոչ։ Նրանք մինջև այդ չգիտեյին կրակն ինչ բան է, և ձմռանը ապրում էին առանց կրակի։ Սակայն երբ նկատեցին այն հասկացան որ դա միակ տաք աղբյուրն է, որը կփրկի նրանց ձմռանը։

  • Թզենին անշրջահայաց էր․ իզուր զոհվեց հրկիզվելով։ 

  Իմ կարծիքով ոչ։ Նա իզոր չզոհվեց, իր զոհվելուց հետո առաջացավ կրակ, որը կենդանիները այնուհետև օգտագործեցին։

  8 мая 2024

  Без рубрики

• Պատմություն

  1. XIX դարի երկրորդ կեսին և XX դարի սկզբին աշխարհի առաջատար երկրներում զարգանում էր արդյունաբերական հասարակությունը: Հայաստանը արդյունաբերականացման ուղին բռնած Ռուսաստանի և կիսագաղութային Օսմանյան կայսրության կազմում էր: Այս իրավիճակը պայմանավորեց Հայաստանի զարգացման առանձնահատկությունները նրա երկու խոշոր հատվածներում: Այնուամենայնիվ, արդյունաբերական քաղաքակրթության նվաճումները մուտք գործեցին նաև հայ իրականություն, սկսեցին փոխել մարդկանց կենցաղը, ապրելակերպը, աշխարհայացքը:
     
     Ի՞նչ բարեփոխումներ իրականացվեցին XIX դ. երկրորդ կեսին Ռուսաստանում:
     
     Ներկայացրեք դրանց ազդեցությունն Արևելյան Հայաստանի տնտեսա կան և սոցիալական կյանքի զարգացման վրա: Ինչո՞ւ ցարիզմը հայերի նկատմամբ ուժեղացրեց ազգային ճնշման քաղաքականությունը:

  Ընդհանուր գծերով ներկայացրեք արևմտահայության վիճակը Օսմանյան կայսրությունում:
  
  XIX դ. երկրորդ կեսին Ռուսաստանում սկսվեց արդյունաբերական հասարակության ձևավորումը: Երկրի հասարակական առաջընթացն արագացավ հատկապես Ալեքսանդր II կայսեր կողմից 1860-1870-ական թթ. իրականացված ազատական (լիբերալ) բարեփոխումների շնորհիվ: Արդիականացման գործընթացը ներթափանցեց նաև կայսրության ազգային երկրամասեր, այդ թվում՝ Արևելյան Հայաստան:
  Ցարական հրովարտակով Ռուսաստանում 1861 թ. վերացվեց ճորտատիրությունը: Դա մեծ հնարավորություններ բացեց երկրի զարգացման համար: Նկատի ունենալով, որ Արևելյան Հայաստանում ճորտատիրություն չկար, այստեղ ավելի ուշ իրականացվեց հողային վերափոխումը: 1870 թ. մայիսի 14–ի ցարական օրենքն Արևելյան Հայաստանում հողի սեփականատեր ճանաչեց կալվածատերերին: Նրանցից կախյալ գյուղացիներին միայն բարձր փրկագնով իրավունք տրվեց դառնալու հողի սեփականատեր: Այդ պատճառով շատ քիչ գյուղացիներ կարողացան հող ձեռք բերել: Բացի այդ, օրենքը չէր վերաբերում գյուղական բնակչության մոտ 72 տոկոսը կազմող պետական գյուղացիական տնտեսություններին: Միայն 1912 թ. դեկտեմբերի 20-ի օրենքով բոլոր գյուղացիներին պարտադրվեց հետ գնել իրենց հողերը` որպես մասնավոր սեփականություն:

  Կովկասի փոխարքայության տարածքում կատարվեցին նաև դատական և քաղաքների կառավարման բարեփոխումներ: Քաղաքներում ընտրվում էին ինքնավարության մարմիններ՝ դումաներ:

  Ռուսական կապիտալը սկսեց լայնորեն ներդրվել Անդրկովկասում: Տեղի տնտեսական կյանքի զարգացմանն էապես նպաստեց երկաթուղու շինարարությունը, որն Այսրկովկասում սկսվեց XIX դ. 60–ական թթ. և շարունակվեց մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը: 1899 թ. գործարկվեց Թիֆլիս—Ալեքսանդրապոլ-Կարս երկաթուղին, իսկ երեք տարի անց` Ալեքսանդրապոլ-Երևան հատվածը: Երկաթուղին պայմաններ ստեղծեց կապիտալիստական հարաբերությունների արագ զարգացման համար:

  Փոխվում էին հասարակության սոցիալական կառուցվածքը, մարդկանց աշխարհայացքն ու կենցաղը: XX դ. սկզբին՝ Արևելյան Հայաստանում բանվորների թվաքանակը կազմում էր 20-22 հազար մարդ:

  
  Թեև զարգացում ապրեց տնտեսությունը՝ Արևելյան Հայաստանը նախկինի պես մնում էր թույլ զարգացած ագրարային երկրամաս արդարդյունաբերացող Ռուսաստանի կազմում:
  Ազգային ճնշման ուժեղացումը: XIX դ. երկրորդ կեսին ռուսական ինքնակալությունը սաստկացրեց իր գաղութային քաղաքականությունն ազգային երկրամասերում: Անդրկովկասի նվաճումից հետո ռուսական արքունիքի սևեռուն նպատակն էր աստիճանաբար ռուսականացնել տեղական ժողովուրդներին: Ցարիզմը վարում էր խտրական քաղաքականություն և արգելում էր տարրականից բարձր հայկական դպրոցներ ունենալը։

  XIX դ. երկրորդ կեսին Օսմանյան կայսրությունն անկասելի անկում էր ապրում: Թուրքական տիրապետության ծանր պայմաններում գտնվող ազգերը հերոսական պայքար էին ծավալել իրենց անկախությունը վերականգնելու համար: Նրանցից շատերը հաղթանակով ավարտեցին ազգային–ազատագրական պայքարը և հասան բաղձալի արդյունքների: Այլ էր իրավիճակը մեր հայրենիքի բռնազավթված մասում՝ Արևմտյան Հայաստանում:
  
  Թուրքական կառավարությունը հաճախակի փոխում էր Արևմտյան Հայաստանի վարչական բաժանումը: Դա արվում էր այն նպատակով, որպեսզի ոչ մի նահանգում հայերը մեծամասնություն չկազմեին: Իսկ վարչական բաժանումներում արգելված էր գործածել Հայաստան անունը:
  
  XIX դ. վերջին՝ Արևմտյան Հայաստանի տարածքը բաժանված էր վեց նահանգների (վիլայեթներ): Դրանք էին՝ Վանի, Էրզրումի (Կարին), Բիթլիսի, Դիարբեքիրի, Խարբերդի և Սեբաստիայի նահանգները: Այս վարչական բաժանումը պահպանվեց մինչև Առաջին աշխարհամարտը:

  2. Հայ ազատագրական շարժումը XIX դարի երկրորդ կեսին թափ հավաքեց, ձևավորվեցին հասարակական–քաղաքական երեք հիմնական հոսանքներ, որոնք մշակում էին շարժման նոր գաղափարախոսությունը, նախապատրաստում պայքարի զինված փուլի ծավալումը: Դրա առաջին լուրջ դրսևորումները եղան արևմտահայ սահմանադրական շարժումը և Զեյթունի 1862 թ. ապստամբությունը:

  Թվարկե՛ք երեք հոսանքները, նշե՛ք դրանց գլխավոր տարբերությունները: Հայտնի ի՞նչ ներկայացուցիչների գիտեք: Ազգայնական գաղափարների տարածումը հայկական միջավայրում ի՞նչ նշանակություն ունեցավ:
  
  Երեք հոսանքներն էին՝ պահպանողականությունը, ազատականությունը և ազգայնականությունը։

  XIX դ. 50-70-ական թթ. գոյություն ունեցած հայ քաղաքական հոսանքների մեջ առանձնանում էր պահպանողականությունը: Այս հոսանքի ներկայացուցիչները համոզված էին, որ հայ ժողովրդի ապագան ազգային արժեքների պահպանության մեջ է: Նրանք ձգտում էին վերականգնելու հայկական թագավորությունը, պահպանելու Հայոց եկեղեցու դերը, հայ նահապետական ընտանիքի բարոյական նկարագիրը, անաղարտ պահելու հին հայերենը՝ գրաբարը: Ուստի հաճախ դեմ էին արտահայտվում ամեն մի նորամուծության, եվրոպական արժեքների ընդօրինակմանը՝ դրանք համարելով ազգի համար վնասակար:
  
  Միաժամանակ պահպանողականները փորձում էին Հայ եկեղեցու և դպրոցի միջոցով կրթել ազգի երիտասարդությանը, պատրաստել գիտնականներ, թարգմանիչներ, գրողներ, հոգևորականներ:
  Այս հոսանքի հայտնի ներկայացուցիչներ էին Գաբրիել վարդապետ Այվազովսկին, Հովհաննես Չամուռճյանը։

  Հայ հասարակության մեջ հանդես եկած ազատական հոսանքի ներկայացուցիչները, ոգևորված եվրոպական ազատական (լիբերալ) գաղափարներով, պայքար սկսեցին հայության հասարակական և մշակութային կյանքը փոփոխելու, հայ ավանդական դպրոցն ու եկեղեցին բարեփոխելու համար: Ազատականները կամ ազատամիտները սուր քննադատության էին ենթարկում հայ իրականության հին` նահապետական բարքերը, հատկապես՝ դրանց ջերմ պաշտպան եկեղեցուն: Հաճախ ազատականների այդ քննադատությունը հասնում էր ծայրահեղության: Ազատականները նույնիսկ ըստ պատշաճի չէին գնահատում Հայ եկեղեցու երկարամյա ազգային–մշակութային դերը, հայոց լեզվի անաղարտության պահպանման գործում գրաբարի բացառիկ նշանակությունը: Պատահական չէ, որ նրանք պահանջում էին հրաժարվել գրաբարից և անցնել ամբողջ ժողովրդի համար հասկանալի աշխարհաբարին:
  Ահս հոսանքի ամենանշանավոր դեմքերից էր Ստեփանոս Նազարյանցը։

  Հայ ազգայնականությունը: XIX դ. երկրորդ կեսին ազատական հոսանքից անջատվեցին ավելի արմատական տրամադրված ներկայացուցիչներ, որոնք ձևավորեցին հասարակական–քաղաքական նոր ուղղություններ: Դրանցից մեկը ներկայացնում էր հասարակության հեղափոխական վերափոխման կողմնակից, մեծ ժողովրդավար Միքայել Նալբանդյանը (1829-1866): Նա համոզված էր, որ հայ ազգային արժեքները պետք է համապատասխանեցնել եվրոպական արժեքային համակարգին, ապստամբության ճանապարհով հասնել իրավահավասար, արդար հասարակության ստեղծմանը: Այսպիսով՝ Մ. Նալբանդյանն ազգային հեղափոխական–ժողովրդավարական ուղղության հիմնադիրն էր:

  Ազգայնական գաղափարների տարածումը հայ իրականության մեջ 1880–ական թթ. կեսերից հանգեցրեց ազգային կուսակցությունների առաջացմանը:

  Ներկայացրեք արևմտահայ սահմանադրական շարժման առաջացման պատճառները և նշանակությունը:

  Արևմտահայերը շարունակում էին մնալ Օսմանյան կայսրության իրավազուրկ հպատակներ (ռայա): Կ. Պոլսի հայ մեծահարուստների` ամիրաների դասը, որը սուլթանական իշխանությունների հետ սերտ կապեր ուներ, միայնակ տնօրինում էր արևմտահայության կյանքի բոլոր հարցերը: XIX դ. կեսերից չհանդուրժելով այդ վիճակը՝ պոլսահայ մյուս խավերն ամիրայական դասի մենաշնորհը վերացնելու և իրենց իրավունքների համար պայքար ծավալեցին:

  1857 թ. մի խումբ մտավորականներՆ. Ռուսինյանը, Գ. Օտյանը և ուրիշներ, Կ.Պոլսի հայ համայնքի ընդհանուր ժողովի հաստատմանը ներկայացրին արևմտահայերի ներքին կյանքին վերաբերող կանոնադրության նախագիծ: Այդ կանոնադրությունը ստացավ «Ազգային սահմանադրություն» անվանումը: Նախագիծը, բացի հոգևորականներից ու ամիրաներից, որոշակի իրավունքներ էր տալիս նաև արևմտահայ մյուս խավերին: Դրա մեջ տեսնելով՝ իրենց իրավունքների սահմանափակում ամիրաները թուրքական իշխանությունների աջակցությամբ պայքար ծավալեցին սահմանադրության դեմ: Սակայն ժողովուրդը ոտքի կանգնեց իր իրավունքների պաշտպանության համար: Սահմանադրական շարժումն արժանացավ Կ. Պոլսի բազմահազար հայ առաջադիմական ուժերի աջակցությանը և դրա շնորհիվ ավարտվեց վերջիններիս հաղթանակով:

  Որո՞նք էին Զեյթունի 1862 թ. ապստամբության պատճառները, նշեք հայտնի մասնակիցների:

  Կիլիկիայի հյուսիս–արևելքում ընկած Զեյթուն լեռնային համայնքում ապրում էր շուրջ 40 հազար հայ: Քաջարի զեյթունցիները, շնորհիվ հերոսական պայքարի, շարունակում էին պահպանել իրենց ինքնավար կարգավիճակը: Նրանք ապրում էին փակ տնտեսությամբ. արտադրում էին իրենց անհրաժեշտ գրեթե ամեն ինչ, այդ թվում՝ զենք և միայն սահմանափակ քանակությամբ հարկեր վճարում Մարաշի փաշաներին:
  
  1862 թ. ամռանը թուրքական կառավարությունը Զեյթունը հպատակեցնելու նոր փորձ կատարեց: Թնդանոթներով զինված օսմանյան զորքը զանազան քոչվոր ցեղախմբերի ուղեկցությամբ շարժվեց լեռնագավառի վրա: Թուրքերն սկսեցին հրետակոծել հայկական դիրքերը: Սպանվեց մոտ 200 խաղաղ բնակիչ:
  
  Զենքի դիմած շուրջ հինգ հազար զեյթունցիների պայքարը գլխավորեցին չորս տանուտեր իշխանները` Մկրտիչ Յաղուբյանի հրամանատարությամբ: Հուլիսի վերջին Ս. Աստվածածնի վանքում գումարվեց ինքնապաշտպանության ղեկավարների խորհրդակցություն: Մարտիկները բաժանվեցին խմբերի՝ իրենց հրամանատարներով: Որոշվեց կռվել մինչև վերջին մարդը:
  Հայտնի մասնակիցներից էին Մահտեսի Գրիգոր վարդապետը, երիտասարդ ռազմիկ Մարկոս Թահճյանը։

  3. Հայ ազգային–ազատագրական շարժման ընթացքը որոշակիորեն կախված էր նաև Ռուսաստանյան կայսրության և մյուս խոշոր տերությունների արտաքին քաղաքականությունից, նրանց դիրքորոշումից: Շուտով միջազգային հարաբերությունների օրակարգում իր ձևակերպումն ստացավ Հայկական հարցը:
  
  Ո՞ր պատերազմի հետ կապված և ո՞ր պայմանագրերով միջազգային դիվանագիտության մեջ մտավ Հայկական հարցը։ Պարզաբանե՞ք հարցի էությունը: Արտահայտեք ձեր տեսակետը հարցի միջազգայնացման վերաբերյալ, գնահատեք հայտնի «16-րդ հոդվածը»:
  
  Ռուս-թուրքական պատերազմից հետո Պոլսի մերձակայքում գտնվող Սան Ստեֆանո ավանում կնքվեց ռուս-թուրքական հաշտության պայմանագիր։

  Սան Ստեֆանոյի պայմանագրով միջազգային դիվանագիտության մեջ առաջին անգամ ձևակերպում ստացավ Հայկական հարցը: Այն դարձավ XIX դ. երկրորդ կեսի և XX դ. սկզբների հայ քաղաքական կյանքի գլխավոր խնդիրը: Սան Ստեֆանոյի պայմանագրում Հայկական հարցը ձևակերպում ստացավ 16-րդ հոդվածով: Դրանով սուլթանական կառավարությունը պարտավոր էր Արևմտյան Հայաստանում ռուսների գրաված և կրկին Թուրքիային վերադարձվող գավառներում անհապաղ բարեփոխումներ անցկացնել և ապահովել հայերի անվտանգությունը քրդերից ու չերքեզներից: Այդ միջազգային փաստաթղթում գործածվել է Հայաստան բառը: Դրանով թուրքական իշխանություններն ընդունում էին, որ այդ երկրամասը հայկական է:
  
  Պայմանագիրը նախատեսում էր, որ ռուսական զորքերը 6 ամիս ժամկետովմինչև բարեփոխումների իրականացումը, պետք է մնային Հայաստանում: Թուրքական իշխանությունները պարտավորվում էին նաև բռնություններ չգործադրել պատերազմում ռուսական զորամասերին աջակցած քրիստոնյաների նկատմամբ: 16-րդ հոդվածն իրականում չէր կարող բավարարել արևմտահայության պահանջները: Այդուհանդերձ, պայմանագիրը պարունակում էր նաև դրական կետեր. նախ՝ Արևմտյան Հայաստանի մի զգալի հատվածն անցնում էր ռուսական տիրապետության տակ: Երկրորդ՝ նոր ժամանակներում միջազգային փաստաթղթի մեջ թուրքական տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերն անվանվում էին Հայաստան։ Երրորդ Հայկական հարցի միջազգայնացումը ոգևորում էր հայերին և մղում ազատագրական նոր պայքարի:

  4. XIX դարի 60-ական թթ. վերջերից հայ ազատագրական պայքարը քայլ առ քայլ դրվեց կազմակերպված հիմքերի վրա: Առաջ եկան ազգային–քաղաքական կազմակերպությունները, որոնք գլխավորեցին հայ ժողովրդի պայքարը անկախության և ժողովրդավարական իրավունքների ձեռքբերման համար: Հայաստանի ազատագրության շարժումը մտավ զինված պայքարի փուլը:
  
  Թվարկե՛ք հայտնի խմբակներն ու կազմակերպությունները: Պարզաբանե՛ք ազգային կուսակցությունների ստեղծման անհրաժեշտությունը:
  
  Հայտնի խմբակներն ու կազմակերպություններն էին՝ Ալեքսանդրապոլի խմբակը՝ Բարենպաստ ընկերություն անվանմամբ, Մեծ Ղարաքիլիսայի՝ Հայրենիքի սիրո գրասենյակ կազմակերպությունը, արևմտահայերի առաջին կազմակերպությունը՝ Միություն ի փրկություն անունով։
  Ազգային կուսակցությունների ստեղծումը անհրաժեշտ էր հայ ազատագրական պայքարը կազմակերպելու համար։
  
  
  Պատրաստեք համառոտ զեկույց ազգային կուսակցություններից որևէ մեկի մասին՝ օգտվելով լրացուցիչ գրականությունից և համացանցի նյութերից:
  
  «ՄԻՈՒԹՅՈՒՆ Ի ՓՐԿՈՒԹՅՈՒՆ»,ազգային-ազատագրական գաղտնի խմբակ է: Հիմնվել է Վանում՝ 1872-ի մարտին: Խնդիրն էր՝ հանուն հայ ժողովրդի ազատագրության պայքար ծավալել թուրք և քուրդ հարստահարիչների դեմ: Խմբակի անդամները՝ Կ. Իսաջանյան, Մ. Սուրենյան, Կ. Նաթանյան, Պ. Միրախորյան և ուր., առաջնորդվում էին Մ. Խրիմյանի ե Գ. Սրվանձտյանի ազատագր. գաղափարներով: Նրանք հայ ժողովրդի ազատագրությունը կապում էին Ոուսաստանի օգնության հետ: 1872-ի մայիսին «Մ. ի փ.»-ի երկու ղեկավարներ՝ Հ. Կւսլոյանը և Ն. Շիրվանյանը, եկել են Երևան և Թիֆլիս՝ ռուս, իշխանությունների հետ կապեր հաստատելու և օգնություն հայցելու. Կովկասի փոխարքային հայտնել են ռուսահպատակություն ընդունելու իրենց ցանկությունը: Ըստ էության այսքանով էլ սահմանափակվել է խմբակի գործունեությունը: Բայց գոյատևելով շուրջ երկու տարի՝ այն իր գաղափարներն է տարածել Վանի և շրջակա գյուղերի հայերի մեջ:
  
  Որո՞նք էին հայդուկային շարժման առաջացման պատճառները: Թվարկե՛ք ձեզ հայտնի հայդուկների:
  
  Ներկայացրե՛ք ձեր սիրելի ֆիդայու կերպարը, մեկնաբանեք ձեր ընտրությունը:
  
  Հայդուկային շարժումը պարտիզանական շարժում է։ Հայդուկները (հունգարերեն՝ հետևակ) կամ ֆիդայիները (արաբերեն՝ զոհ, այսինքն՝ ինքնազոհ) վրիժառուներ էին, ովքեր բարձրանում էին լեռները, հեռանում անտառները և փոքրիկ խմբերով անզիջում պայքար ծավալում օսմանյան իշխանությունների դեմ: Նրանք հաճախ անձնական վրիժառություն էին իրականացնում թուրք ու քուրդ ատելի պաշտոնյաների նկատմամբ: Նշանավոր հրապարակախոս ու գրող Րաֆֆին նրանց անվանել է ժողովրդական վրիժառուներ ու հեղափոխականներ:
  Արևմտյան Հայաստանում հայդուկային շարժման հանդես գալը պատահական երևույթ չէր: Այն հետևանք էր արևմտահայության քաղաքական և սոցիալ–տնտեսական ծանր վիճակի: Հայդուկային պայքարը հատկապես ուժեղացավ 1890–ական թթ.: Ազգային կուսակցությունները, մասնավորապես` դաշնակցությունը, սկսեցին ուղղորդել շարժումը:
  Առաջին հայդումներից էին Մարգար վարժապետը, Արաբոն, Թորոս Ծառուկյանը և ուրիշներ։
  

  Արաբո (Առաքել, Ստեփանոս Մխիթարյան, 1863 – 1893), հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, առաջին ֆիդայիներից (1880-ականներին)։

  Արաբոն Սասունում հայդուկային շարժման ռահվիրան էր, ժողովրդական վրիժառուների անդրանիկ խմբի կազմակերպողն ու ղեկավարը: Նրա իսկական անունը Առաքել էր:

  Ծնվել է Բռնաշենի Կուռթեր գյուղում 1863 թվականին: Սովորել է Առաքելոց վանքի դպրոցում: Փայլուն ընդունակությունների տեր էր: Նրան սպասում էր կրոնական ծառայությունը, բայց Արաբոն ընտրեց կյանքի այլ ուղի՝ ժողովրդի պատվի, իրավունքների ու ազատագրության համար պայքարի ծանր, փշոտ ու վտանգներով լեցուն ուղին: Նա հրաժարվեց կրոնական կոչումներից, հեռացավ վանքից ու վերցրեց պադուխտի ցուպը: Գնաց Հալեպ, մշակ դարձավ, վաստակած գումարով հրացան գնեց և վերադառնալով կազմակերպեց մի խումբ, որը կռվում էր քրդական աշիրեթների ու թուրքական ճնշողների դեմ:
  Արաբոյի հայդուկային խմբի գործողությունների մեթոդն էր՝ արագ, հանկարծակի ու աներևույթ: Նա անընդհատ կռիվների մեջ էր: Ժամանակակիցներն ասում էին. «Առավոտյան Արաբոյին կարելի էր հանդիպել Մուշ քաղաքի մոտակայքում, իսկ երեկոյան նա արդեն Մարաթուկի գագաթին էր»:

  Արաբոն փխրուն հոգի ուներ, բայց անխնա էր թշնամու և նամանավանդ, դավաճանների հանդեպ:

  Նա գործողություններ է ծավալել Սասունի, Տարոնի գյուղերում։ Ինքնապաշտպանության նպատակով կազմակերպել է զինված խումբ։ 1892-ին թուրք իշխանությունները Բերդակ գյուղում ձերբակալել են Արաբոյին, դատապարտել 15 տարվա բանտարկության, սակայն Արաբոն փախել է բանտից՝ շարունակելով իր գործունեությունը։

  Գյոլ Առաշի ձորում Արաբոն ընդհարվել է քրդերի հետ և զոհվել։

  Արաբոյին են պատկանում հետևյալ խոսքերը.
  «Հային այնքան պետք է ուժեղացնել, որպեսզի նրա աստղը պայծառանա և ուժ ունենա մինչև Շամ քշելու եկվոր անօրեններին»:

  
  5. Հայ ժողովուրդը շարունակում էր հաստատակամորեն պայքարել իր պատմական իրավունքների վերականգնման և ժամանակի առաջադիմական միտումներին համահունչ զարգանալու համար: Սակայն հոգեվարք ապրող Օսմանյան կայսրությունը քաղաքակիրթ մոտեցում որդեգրելու փոխարեն որոշել էր բարբարոսական լուծում տալ Հայկական հարցին:
  
  Ո՞վ էր հայերի ցեղասպանական ծրագրի առաջին հեղինակն ու իրագործողը: Ի՞նչ հետևանքներ ունեցան 1890–ական թթ. հայկական կոտորածները: Վերհանե՛ք Սասունի, Զեյթունի և Վանի հերոսական կռիվների նշանակությունը:

  Բեռլինի պայմանագրի 61-րդ հոդվածը շուտով մոռացվեց սուլթան Համիդ II-ի կողմից: Ավելիննա նախընտրեց այդ հոդվածի կենսագործման այլ ճանապարհ, այն է հայերին բնաջնջելու ուղին. չկա հայ ժողովուրդ, չկա և Հայկական հարց:
  
  Սուլթանը պաշտոնապես պետական գաղափարախոսություն դարձրեց պանիսլամիզմը (համաիսլամականություն) և պանթյուրքիզմը (համաթուրքականություն): Պանիսլամիզմի գաղափարն իշխանություններին հնարավորություն էր տալու Թուրքիայի դրոշի ներքո միավորելու իսլամադավան, իսկ պանթյուրքիզմըթուրքալեզու ժողովուրդներին: Երկու դեպքում էլ սրբազան պատերազմի՝ ջիհադի կոչ էր արվում բոլոր ոչ մահմեդականների գյավուրների (անհավատներ) դեմ: Հատկանշական է` անհավատների շարքում համիդյան իշխանություններն առաջինը նկատի ունեին հայերին:

  Հայերի առաջին զանգվածային կոտորածներն սկսվեցին 1890–ական թթ. սկզբին նախ Կարինում, ապա՝ Կ. Պոլսում: Օսմանյան մայրաքաղաքի Գում Գափու թաղամասում ոստիկանությունը կրակ բացեց խաղաղ հայ ցուցարարների վրա: Եղան զոհեր ու ձերբակալություններ: Շուտով տեղական բնույթ ունեցող ջարդերը տարածվեցին ամբողջ կայսրությունում:
  Սասունի, Զեյթունի և Վանի ինքնապաշտպանական մարտերի շնորհիվ հնարավոր եղավ կանխել բազմաթիվ մարդկանց կոտորածը։

  Բազմահազար արևմտահայեր գաղթեցին տարբեր երկրներ, հայկական մի շարք գավառներ՝ հայաթափվեցին և բնակեցվեցին թուրքերով ու քրդերով: Ջարդերից խուսափելու նպատակով շատ հայեր ստիպված ընդունեցին մահմեդականություն: Օսմանյան կայսրությունում 1890–ական թթ. ոչնչացվեց շուրջ 300 հազար հայ: Այս կոտորածները բնորոշվում են մեկ ընդհանուր անվանումով՝ ցեղասպանություն: Սուլթան Համիդին չհաջողվեց 1890–ական թթ. հայությանը ցեղասպանելու իր հրեշավոր ծրագիրը ավարտին հասցնել: Համաշխարհային հանրության բարձրացրած ձայնը և արևմտահայերի ինքնապաշտպանական կռիվները ձախողեցին նրա ծրագիրը:

  Հայոց պատմություն ,Էջ 184-185, ներկայացնել 10 ամենակարևոր իրադարձությունները և հիմնավորել:
  
  1727թ․ մարտ-Հալիձորի հաղթական ճակատամարտը

  Հալիձորի ճակատամարտը զինաբախում է Սյունիքի հայ ազատագրական շարժման զինված ուժերի և օսմանյան բանակի ու նրան միացած մի քանի ֆեոդալների միացյալ զորքերի միջև։ Տեղի է ունեցել 1727 թվականի մարտին, Հալիձորի բերդի մոտ։

  Ռուս-թուրքական պայմանագրի կնքումից (1724) հետո Անդրկովկասում նվաճողական քաղաքականությունը վերսկսած Թուրքիան, զավթելով Հայաստանի մեծ մասը, 1725-ի գարնանը ստվար բանակով ներխուժել է Սյունիք։ Թուրք հրոսակների և նրանց միացած Ղարաբաղի խանության, Բարգուշատի և կարաչոռլուների ֆեոդալների զորախմբերի դեմ երկամյա անհավասար պայքարից հետո Դավիթ Բեկի զորքն ամրացել է Հալիձորում։ Պաշարման յոթերորդ օրը հայկական զորաջոկատները Մխիթար Սպարապետի և Տեր Ավետիսի առաջնորդությամբ անսպասելի հարվածել են թշնամու համեմատաբար թույլ`   աջ թևին։ Օսմանցիների և նրանց դաշնակիցների բազմահազար բանակը, խուճապի մատնված, հետապնդողների հարվածների տակ նահանջել է Մեղրի՝ մարտադաշտում թողնելով հազարավոր սպանվածներ, մարտական դրոշներ, զինամթերք, հանդերձանք։ Հալիձորի ճակատամարտում ձեռք բերած հաղթանակը մեծապես նպաստել է Սյունիքի և Արցախի հայ ազատագրական շարժման համախմբմանը։
  
  1759-1770 Հովսեփ Էմինի գործունեությունը Հայաստանում

  Հովսեփ Էմինը ծնվել է 1726թ. Պարսկաստանի Համադան քաղաքում, որտեղից նրանց ընտանիքը տեղափոխվել էր Կալկաթա: Նա ծանոթ էր ինչպես պարսկա-թուրքական լծի տակ գտնվող հայ ժողովրդի վիճակին, այնպես էլ ականատես էր Հնդկաստանում հայ վաճառականության դժվարին կացությանը: Երիտասարդ Էմինը որոշում է գնալ Անգլիա, սովորել ռազմական գործը և ձեռնամուխ լինել Հայաստանի ազատագրմանը: Նրան ոգևորում էին Արցախի և Սյունիքի ազատագրական պայքարի մասին տեղեկությունները, որտեղ հայերը տարիներ շարունակ համառ կռիվներ էին մղում հայրենիքի ազատագրության համար: 1751թ. Էմինը, հակառակ հոր կամքին, որը նրան ուզում էր վաճառական դարձնել, ծառայության է մտնում Անգլիա մեկնող մի նավում և ուղևորվում Անգլիա: Անգլիայում Հովսեփ Էմինն ընդունվում է Վուլվիչի զինվորական ակադեմիան, ծանոթանում անգլիական քաղաքական ու պետական գործիչների հետ: Ակադեմիայում նա հմտանում է ռազմական գործի մեջ: Այնուհետև Էմինը մեկնում է Գերմանիա՝ մասնակցելու Ֆրանսիայի դեմ մղվող պատերազմին: 1759թ. Հովսեփ Էմինը գալիս է Հայաստան, որտեղ մոտիկից ծանոթանում է տիրող իրավիճակին: Նա համոզվում է, որ թուրքական տիրապետության դեմ ազատագրական պայքար կարելի է սկսել միայն որևէ հարևան տերության օժանդակությամբ: Այդպիսի հնարավոր դաշնակից կարող էր լինել Ռուսաստանը կամ Վրաստանը: Ռուսաստանը աշխարհաքաղաքական շահեր ուներ Հայաստանում, իսկ Վրաստանը հանդիսանում էր հարևան և քրիստոնյա պետություն։ Արցախի իրադրությանը ծանոթանալու համար Հովսեփ Էմինը Շուշիում այցելում է Իբրահիմ խանին, ապա մեկնում Գանձասար։ Սակայն այնտեղ նրան հայտնում են, որ Սիմեոն Երևանցին հրամայել է չընդունել և չօժանդակել իրեն։ Հովսեփ Էմինը կրկին վերադառնում է Ռուսաստան։ Շամախիում լսելով, որ Խոյի ու Սալմաստի քրիստոնյաները պատրաստ են իրեն տրամադրելու 18․000 զինվոր, Էմինը ճանապարհվում է Խոյ։ Սակայն պահանջվող գումարը չունենալով՝ նա չի կարողանում զորք վարձել։ Անհաջողություններից հուսահատված՝ Էմինը 1770 թ․ վերադառնում է Հնդկաստան։
  
  1804թ․ ռուս-պարսկական պատերազմ
  
  1804 թվականին, Ռուսական կայսրությունը պատերազմ է հայտարարում Պարսկաստանի դեմ, և 1804 թվականի Մայիսին, պաշարում և գրավում է Երևանի բերդը, բայց Պարսիկները նրանց հանում են Երևանից։ 1805 թվականին, Ռուսական զորքերը մտնում են Շիրակ և գրավում են։ 1808 թվականին, երկրորդ անգամ, Պաշարում են Երևանի բերդը, գրավում, բայց այս անգամ նրանք կարողանում են պահել այն։ 1812 թվականին, քանի որ Նապոլեոնական Ֆրանսիան հարձակվել էր Ռուսական կայսրության վրա, Պարսկաստանը առիթից օգտվելով հարձակվում է Ռուսաստանի վրա և 1813 թվականին, երբ Ֆրանսիային ջախջախում են, Ռուսական կայսրությունը անմիջապես հարձակվում է Պարսկաստանի վրա։ 1813 Հոկտեմբերի 12-ին, Գյուլիստանում ստորագրվում է խաղաղության պայմանագիր, և Արևելյան Հայաստանի մեծ մասը հանձնում են Ռուսական կայսրության, բայց Երևանի և Նախիջևանի խաները մնում են Պարսկաստանի մոտ։
  
  1812թ․ մայիսի 16-Բուխարեստի հաշտության պայմանագիր

  Բուխարեստի պայմանագիրը ռուս-թուրքական 1806-1812 թվականների պատերազմից հետո Օսմանյան Թուրքիայի և Ռուսական կայսրության միջև կնքված հաշտության պայմանագիր է։ Հաշտությունը մի կողմից ստորագրել է ռուս գեներալ Միխայիլ Կուտուզովը, իսկ մյուս կողմից՝ մոլդովահայ ազդեցիկ գործիչ Մանուկ Բեյը 1812 թվականի հուլիսի 5-ին՝ Մոլդովական իշխանության Բուխարեստ քաղաքում։

  Ըստ Բուխարեստի պայմանագրի՝ Պրուտ և Դնեստր գետերի միջև ընկած Մոլդովական իշխանության արևելյան շրջանները անցնում էր Ռուսական կայսրությանը: Ռուսաստանը նաև հստակ ձևակերպումներով պաշտպանում էր Դանուբի նկատմամբ իր իրավունքները։

  Պայմանագրի 8-րդ հոդվածով Օսմանյան կայսրությունը պարտավորվում էր տարածք հատկացնել և ինքնավարություն շնորհել Սերբիային։ Այնուամենայնիվ, Բուխարեստի պայմանագրի ստորագրմամբ Ռուսաստանը հերթական անգամ ոտնահարում է հայ և վրաց ժողովուրդների ազգային շահերը։ Մոլդովայի դիմաց ռուսները Թուրքիային են հանձնում արևմտյան Վրաստանի մեծ մասը, Փոթի և Անապա նավահանգիստները, ինչպես նաև Ախալքալաքի շրջանը։

  1806 թ․ դեկտեմբեր — Ռուս-թուրքական պատերազմ
  
  Ռուս-թուրքական պատերազմները մինչև XVIII դարի 1-ին կեսը Ռուսաստանի համար եղել են պաշտպանական և ուղղված էին Օսմանյան կայսրության նվաճումների ու նրա վասալ Ղրիմի խանության ասպատակությունների դեմ: XVIII դարի 2-րդ կեսից դրանք պայմանավորված էին Մերձավոր Արևելքում միջազգային հարաբերությունների սրմամբ, Օսմանյան կայսրության հպատակ ժողովուրդների ազգային-ազատագրական պայքարով, դեպի Բալկաններ ու Կովկաս Ռուսաստանի ազդեցության ուժեղացմամբ:

  1813 թ. Գյուլիստանի հաշտության պայմանագրի կնքումը

  Գյուլիստանի հաշտության պայմանագիրով Ռուսաստանին անցան Դաղստանը, Վրաստանը, Մեգրելիան, Իմերեթիան, Գուրիան, Աբխազիան, Բաքվի, Ղարաբաղի, Շիրվանի, Դերբենդի ու Թալիշի խանությունները, Լոռու, Ղազախի, Շամշադինի, Իջևանի, Շիրակի և Զանգեզուրի շրջանները։

  Ռուսաստանը Կասպից ծովում ռազմական նավատորմ պահելու բացառիկ իրավունք ստացավ։ Երկու երկրների վաճառականներին ազատ առևտրի իրավունք տրվեց։ Առաջադիմական նշանակություն ունեցավ Անդրկովկասի ժողովուրդների համար: 

  Նրանք ազատվեցին պարսկական և թուրքական զավթիչների մշտական արյունալի և կործանարար հարձակումներից, վերջ գտավ ֆեոդալական տարանջատվածությունը։ 1828թ.-ի Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագրի կնքումով Գյուլիստանի հաշտության պայմանագրը չեղյալ համարվեց:

  1827 թ. Երևանի բերդի գրավումը

  Երևանի բերդի գրավում հոկտեմբեր, 1827 թվական, ցարական զորքերի կողմից Երևանի խանության մայրաքաղաք Երևան բերդաքաղաքի պաշարումը, որը տեղի է ունեցել 1827 թվականի հոկտեմբերի 1-ին։ Վերջինս դարձել է Ռուսական կայսրության կուլմինացիոն փորձը՝ Անդրկովկասի նկատմամբ իր վերահսկողությունը հաստատելու գործում։

  1828 թ. մարտ Հայկական մարզը

  Թուրքմենչայի պայմանագրի վավերացումից (փետրվարի 10, 1828) հետո՝ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միացնելու ժամանակ հայ ազնվականները Խաչատուր Լազարյանի գլխավորությամբ Հայաստանի ինքնավարություն ստեղծելու նախագիծ են ներկայացնում, ըստ որի Ռուսաստանի հովանու ներքո Արևելյան Հայաստանում ստեղծվելու էր ինքնավարություն՝ սեփական օրենքներով, զինանշանով և դրոշով, ինչպես նաև՝ սահմանապահ զորքով։ Հայ եկեղեցին պահպանելու էր իր իրավունքները։

  Լազարյանի նախագծի փոխարեն Նիկոլայ I Ռոմանով կայսեր 1828 թվականի մարտի 21-ի հրամանագրով ստեղծվում է Հայկական մարզը։ Դրա մեջ մտել են Արևելյան Հայաստանի այն տարածքները, որոնք Թուրքմենչայի պայմանագրով անցել էին Ռուսական կայսրությանը՝ Երևանի և Նախիջևանի նախկին խանությունները և Օրդուբադի գավառը։ Արևելյան Հայաստանի մյուս տարածքները՝ Գյանջայի (Գանձակ) և Ղարաբաղի խանությունները (Արցախ), Շորագյալի (Շիրակ) Բորչալուի (Լոռի) ու Ախալքալաքի (Ջավախք) գավառները դուրս են մնում Հայկական մարզի տարածքից։ Արևելյան Հայաստանի մյուս տարածքները՝ Վասպուրականի արևելքը և Պարսկահայքը մնացին Պարսկաստանի կազմում։

  1878 թ․ հունիսի 1 — հուլիսի 1 Բեռլինի վեհաժողովը

  1878 հունիսի 1-ից (հունիսի 13) առ հուլիսի 1-ը (13) Բեռլինում տեղի է ունեցել միջազգային կոնգրես, որը Մեծ Բրիտանիայի և Ավստրո-Հունգարիայի ջանքերի արդյունքում հրավիրվել էր Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրի վերանայման նպատակով։ Մասնակից պետություններն էին՝ Ռուսաստանը, Օսմանյան կայսրությունը, Անգլիան, Ավստրո-Հունգարիան, Ֆրանսիան, Իտալիան և Գերմանիան։ Կոնգրեսն ավարտվել է փաստաթղթի ընդունմամբ, որը պատմության մեջ մտել է Բեռլինի դաշնադրություն (տրակտատ) անունով։ Կոնգրեսի արդյունքներից մեկն այն էր, որ Արևմտյան Հայաստանի հարցը միջազգային դիվանագիտության մեջ մտավ որպես «Հայկական հարց»։

  1862 թ․ օգոստոս Զեյթունի ապստամբությունը

  Զեյթունի առաջին ապստամբությունը տեղի ունեցել 1862 թվականին օսմանյան կայսրության և Զեյթունի հայերի միջև։ Զեյթունի շրջանը երկար ժամանակ եղել է ինքնավար, գրեթե անկախ հայկական շրջան Օսմանյան կայսրության կազմում։ 1862 թվականի ամռանը Օսմանյան կայսրության սուլթանը փորձել է վերացնել Զեյթունի ինքնավարությունը, սակայն դա նրան չի հաջողվել։

  8 мая 2024

  Без рубрики

• Ֆիզիկա

  1. Բացատրեք «էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր» արտահայտության իմաստը:

  Այն էներգիան, որն օգտագործելիս չի աղտոտում շրջակա միջավայրը, համարվում է էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր։ Օրինակ՝ երկրագնդի գետերի հոսող ջուրն օժտված է ահռելի էներգիայով, որը կարելի է օգտագործել էներգիայի բնական աղբյուրների` գազի, նավթի, քարածխի փոխարեն։

  2. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում ջրի էներգիան: Բերեք օրինակներ:

  Ջրի էներգիան առավելապես օգտագործում են էլեկտրաէներգիա ստանալու համար: Մեծ բարձրությունից թափվող ջուրը հիդրոէլեկտրակայանում (ՀԷԿ) պտտում է տուրբինը, որին կցված էլեկտրական գեներատորում արտադրվում է էլեկտրաէներգիա:

  3. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում քամու էներգիան: Բերեք օրինակներ:

  Քամու էներգիան օգտագործում են հողմային էլեկտրոկայաններում՝ էլեկտրաէներգիա ստանալու համար:Քամու էներգիան լայնորեն օգտագործում են այն երկրներում, որտեղ դրանք հաճախակի են, և ունեն նավթի, գազի, քարածխի լուրջ կարիք: Քամու էներգիայի օգտագործման ոլորտում առաջատարներ են Գերմանիան, Դանիան, Իսպանիան, ԱՄՆ-ը: Հայաստանի Հանրապետությունում ևսկան քամու էներգիայի օգտագործման լուրջ հնարավորու թյուններ, և մեծ ուշադրություն է դարձվում մեր երկրում հողմաէներգետիկայի զարգացմանը:

  4. Որո՞նք են հիդրոէլեկտրակայանների և հողմաէլեկտրակայանների առավելություններն ու թերությունները:

  Հիդրոէլեկտրակայան (ՀԷԿ), Էլեկտրակայանների տեսակ, որտեղ ջրի հոսքի էներգիան փոխակերպվում է էլեկտրական էներգիայի։

  Հողմաէլեկտրակայաններն ունեն մի շարք առավելություններ՝ չեն աղտոտում շրջակա միջավայրը, տեխնիկական առումով բարդ չեն և համեմատաբար էժան են: Սակայն ունեն մի շարք թերություններ: Քամին շատ անկայուն է իր անսպասելի պոռթկումներով և թուլացումներով, հաճախ փոխում է ուղղությունը, որն էլ դժվարացնում է նրա օգտագործումը:

  Չնայած հիդրոէլեկտրակայանները շրջակա միջավայ րը չեն աղտոտում թունավոր նյութերով, այնուամենայնիվ որոշ դեպքերում դրանք անցանկալի ազդեցություններ են ունենում բնական միջավայրի վրա: Օրինակ` կառուցված ամբարտակներն ու ջրամբարները ծածկում են մեծ մակերեսով բերրի հողեր և անտառներ, խոչընդոտում ձվադրման համար դեպի գետի ակունք ձկների վտառների տեղաշարժը և այլն:

  8 мая 2024

  Без рубрики

• Քիմիա

  1. Ըստ հաղորդականության`ինչպե՞ս են դասակարգվում ջրում լուծելի նյութերը:

  Ըստ հաջորդականության ջրում լուծելի նյութերը բաժանվում են 2խմբի` էլեկտրոլիտներ և ոչ էլեկտրոլիտներ։

  1. Ո՞ր նյութերն են էլեկտրոլիտները: Առաջարկե՛ք էլեկտրոլիտների հինգ օրինակ:

  1. Ո՞ր նյութերն են ոչ էլեկտրոլիտները: Առաջարկե՛ք ոչ էլեկտրոլիտների երեք օրի- նակ:

  Ոչ էլեկտրոլիտներն այն նյութերն են, որոնց ջրային լուծույթներն էլեկտրական հոսանք չեն հաղորդում, օրինակ ՝ օրգանական միացությունների մեծ մասը, ինչպես նաև ՝ մի շարք անօրգանական նյութեր ՝ թթվածինը (O2), ազոտը (N2), ազոտի (I) օքսիդը (N2O) և այլն:

  1. Հետևյալ նյութերից երկու սյունակով դուրս գրեք համապատասխանաբար էլեկ- տրական հոսանքի հաղորդիչներն ու էլեկտրական հոսանքի ոչ հաղորդիչները (պինդ վիճակում).

  պղինձ, փայտ, ալյումին, կալցիումի ֆտորիդ, բամբակ, երկաթ, մարմար, արծաթ, կալիումի բրոմիդ, նատրիումի հիդրօքսիդ:

  Հաղորդիչներ-պղինձ, ալյումին, երկաթ, արծաթ։

  Ոչ հաղորդիչներ-փայտ, կալցիումի ֆտորիդ, բամբակ, մարմար, կալիումի բրոմիդ, նատրիումի հիդրօքսիդ։

  5)Հետևյալ նյութերից երկու սյունակով դո՛ւրս գրեք համապատասխանաբար ոչ էլեկտրոլիտներն ու էլեկտրոլիտները. քլորաջրածին, խաղողաշաքար, էթիլ սպիրտ, նատրիումի նիտրատ, ացետոն,ազոտական թթու, կալիումի քլորիդ, ավազ:

  Էլեկտրոլիտ-քլորաջրածին, նատրիումի նիտրատ, ազոտական թթու, կալիումի քլորիդ։

  Ոչ էլետրոլիտ-էթիլ սպիրտ, խաղողաշաքար ացետոն, ավազ։

  8 мая 2024

  Без рубрики